دسته بندی : علوم انسانی _ تاریخ و ادبیات
فرمت فایل : Doc ( قابلیت ویرایش و آماده چاپ ) Word
قسمتی از محتوی متن ...
تعداد صفحات : 10 صفحه
چهره زن در طنز سنتی (مشروطه) زن در طنز مشروطه،چهره ای دوگانه دارد:چهره ای برزخی و معلق میان سنت و مدرنیته،میان آن چه در چهارچوب مناسبات فرهنگی و اجتماعی جامعه سنتی شکل گرفته،و آن چه پیامد آرمانخواهی مشروطه است.
در این دوره است که شکل بندی و نوع برخورد با مسایل جنسیتی در طنز دستخوش تحول می شود.
تحولی که در گذر از نگرش ابزاری و هجوآمیز،به طرح انتقادی هویت و جایگاه زنان می رسد و از مولفه های اصلی انتقاد اجتماعی حرکت مشروطه به شمار می آید.
این تحول،در دگرگونی خاستگاه اجتماعی و جنسیتی طنز ریشه دارد.
اگر تا پیش از آن تاریخ، طنزنویسی، رنگ تفنن داشت که یا از سوی خواص و یا برای خوشامد خواص وحکام آفریده می شد،در مشروطه،طنز، بیشتر هنر طبقه متوسط است که در پی آشنایی با حقوق و آزادی های جوامع مدنی در غرب وبرخورداری از نگاه نو به شئون سیاسی و اجتماعی ،در صدد ارائه اندیشه های خود به مردم است .
از این رو طنز این دوره،رنگی تجدد طلبانه دارد،ژورنالیستی است ومخاطب عام را هدف قرار می دهد،مسایل مردم را باز می گوید و نقشی کمابیش کارکردگرایانه در طرح و پی جویی اندیشه های تجدد طلبی می یابد.
میرزا فتعلی آخوند زاده که اولین نظریه پرداز این جریان به شمار می آید، در 25 مارس 187(تقویم روسی)،در نامه ای به میرزا جعفر،مترجم اثر خود(تمثیلات)،می نویسد که نصایح و مواعظ در بهترین صورت تاثیر چندانی در اصلاح جامعه و اخلاق مردم ندارند و می افزاید:"به تجارب حکمای یوروپا و به براهین قطعیه به ثبوت رسیده است که قبایح و ذمایم را از طبیعت بشریه هیچ چیز قلع نمی کند ،مگر کریتیکا و استهزا و تمسخر.
" و هم او هدف از نگارش آثار طنزآمیز را تهذیب اخلاق می داند.
(آخوند زاده،ص206) در این میان،توجه به مسایل زنان،به عنوان یکی از اندیشه های محوری عصر روشنگری،به یکی از کلیدواژه های آثار طنز تبدیل می شود.
دغدغه برابری خواهی زنان که وامدار اندیشه مدرنیزاسیون است،بیش از آن که استبداد سیاسی را نشانه رود،در پی ستیزش با بنیادهای فکری فرهنگ سنتی جامعه است و قالب چالش با استبداد فکری متحجران را دارد.
این امر،یکی از تفاوتهای مهم طنز مشروطه با آثار طنزآمیز پس از این دوره ،در برخورد با مسایل زنان است.
نقد دوسویه در برخورد با مسایل زنان جامعه مشروطه،اگرچه دغدغه مدرنیزاسیون دارد،ولی هنوز اندیشه های دگرگون سازی موقعیت زنان در آن عینی نشده و روند نوگرایی در آغاز راه است.
شیوه آموزش،روابط فردی و خانوادگی،و امر قضا،برخاسته از باورها و هنجارهای فروترانگاری زنان است.
از این رو، پرسوناژهای زن در آثارطنزنویسهای عصر مشروطه،با اجحافی دو سویه مواجهند:یکی از سوی فرهنگ مردسالار جامعه که زنان را به عنوان جنس دوم وسیله بهره برداری می داند و دیگر،از سوی فرهنگ سنتی و قشری،که راه آموزش و ارتقای فکر را بر زنان می بندد.
در آثار برجسته طنز این دوره،زن ایرانی،موجودی است خرافی،نادان و ناآگاه به ابتدایی ترین دستاوردهای دانش و فرهنگ نو و کهن،که این جهل،مقدمه اجحاف بر او از سوی مردان نیز هست.
این است که می بینیم در برجسته ترین آثار طنز این دوره،چرندپرند علامه دهخدا،زن،"کمینه اسیرالجوالی"است که وقتی فرزندش بیمار می شود،فکر می کند چشم خورده و برای دعا-دواکردن،پیش رمال و دعانویس می رود.
زنی که عامی است و اعتقاد دارد شلوار مرد که دوتا شد،به فکر زن نو می افتد و از این رو،تا شوهرش سرکار می رود،زن های همسایه را صدا می زند تا هم خوشگذرانی کند،هم آب به مال شوهرش ببندد.
آثار دیگر طنزنویسان این دوره نیز از این نگاه متاثر است.
آخوند زاده در حکایت"موسی ژوردان حکیم نباتات و مستعلی شاه مشهور به جادوگر"پرسوناژهای زن نمایش را دست به دامان جادو و جنبل می کند تا شهر پاریس را خراب و ویران کنند و نگذارند نامزدشان به فرنگ برود.
(ملک پور،جمشید،ص131( اگر هم زن درآثار طنز در موقعیتی برابر با مرد قرار دارد،دست به دست او می دهد تا ویران سازد و خراب کند!میرزاآقا تبریزی در پرده دوم از نمایشنامه"طریقه حکومت زمانخان"(سرگذشت دهباشی قاسم و کوکب)،برای بازتاب فساد اداری عصر ناصری،از چنین تصویری کمک می گیرد:فراشباشی از طریق کوکب،زنی که اخلاق درستی ندارد،سعی می کند یکی از تاجرهای بزرگ را به دام بیاندازد تا قدری رشوه بگیرد.
یک استثنا و دهها قاعده! نگاه فرودست انگار به زنان،در حالی است که 20سال پیش از شکل گرفتن مشروطه،زنی به نام بی بی فاطمه استرآبادی،برای اولین بار با رساله"معایب الرجال"در دفاع از حقوق زنان به عرصه طنز آمده و بافت جنسیتی طنزنویسی را دگرگون ساخته است.
بی بی فاطمه استرآبادی،زنی از طبقه متوسط،در پاسخ به رساله تادیب النسوان نوشته یکی از شاهزادگان قاجار که در مذمت زنان نوشته است،رساله ای می نویسد در دفاع از زنان،با عنوان"معایب الرجال".
او در این رساله،در برابر مردانی که به تعبیر طنزآمیز او"نیم ویلیزه"هم نیستند چه برسد به این که "سیویلیزه"باشند،نوشته است:"بیچاره زنان که از هر طرف بدیشان می تازند.
شعرا هجا می نمایند،عقلا و ادبا نیش زبان می زندد،و اسمش را نصیحت می گذارند و راه فضیحت می سپارند.
"(جوادی و دیگران 1371،ص120) با این حال،بی بی فاطمه به عنوان استثنایی در طنز معاصر می ماند و وظیفه دفاع از حقوق زنان را مردان طنز نویس عهده دار می شوند که از رهگذر انتقاد از جایگاه فرهنگی،خانوادگی و حقوقی زنان به همدلی با آنها می رسند.
چند همسری،صیغه،حضانت و امثاله،در کنار طرح نظرات برابری خواهانه برای زنان،حجم قابل توجهی از مطالب طنز دوره مشروطه را تشکیل می دهد.
در این میان،باید میرزافتحعلی آخوند زاده را با شش نمایشنامه کمدی اش که با عنوان"تمثیلات"چاپ شده است،آغازگر شمرد.
او در آثار خود،برای اولین بار جایگاه اجتماعی زن و حقوق او را در جامعه عقب مانده فئودالی روزگار خود در تمثیل"وزیر خان لنکران"طرح می کند که در آن زنی برای نخستین بار در طنز مذکر ایران،اقتدار از خود نشان می دهد ،از اطاعت نظام فئودالی سرباز می زند و از انتخاب می گوید.
زنی که آخوندزاده در این تمثیل و تمثیلات دیگر ترسیم می کند،از استثنائات چهره های زنان در طنز شمرده می شوند.
(ملک پور،جمشید،ص131)در همین زمینه،باید از قطعه زیبای قندرون در چرندپرند دهخدا نیز نام برد که به لطیف ترین شکل بی پناهی و آسیب پذیری عاطفی و روحی زنان را در محیط خانواده به تصویر کشیده است و سوئ استفاده از قوانین مذهبی مثل صیغه و امثاله را نقد کرده است.
طاهر زاده صابر، شاعر نشریه ملانصرالدین،بسیاری از اشعارش را با همین مایه سروده است:مردان اشعار او زن گرفتن و طلاق دادن را جزو افتخارات خود می دانند و به پیروی از اجداد خود،به سادگی لباس عوض کردن ،زن عوض می کنند.
در شعر"ای داد و بیداد اردبیل"،یک اردبیلی،تازه به باکو رفته و از دیدن زنهای بی حجاب،مات و مبهوت شده و از این که یک عمر،بیهوده به دور از چنین نعماتی(!)به سر برده،افسوس می خورد: من به باکویم کنون،باکو نگو،یک خلدزار خاصه ساحل ،هست الحق لعبتستان تتار هر طرف مادام های چاق و چله،گل عذار تحفه و طرفه،تمامی سرو آزاد اردبیل از تو نامردم نمایم باز اگر یاد اردبیل! مثل من صد کبلائی بر یک صونا دلداده است مثل من صد پاکدین سرمست حاجی باده است صد چو من مومن کنون بی سبحه و سجاده است جمله از قید اسارت گشته آزاد،اردبیل از تو نامردم نمایم باز اگر یاد اردبیل نیست ده تا،پانزده تا،هست در هر جا مادام خانه،منزل،روی بالکون،روی ایوان ها،مادام سیرک،مهمانخانه،پاساژ،ساحل دریا مادام هوشم از سر می پرد،ای داد و بیداد اردبیل از تو نامردم ،نمایم باز اگر یاد،اردبیل!(صابر،طاهرزاده،ص237-ترجمه فارسی ص282- 3)در شعر"مارش پیران"از همین شاعر،پیرمردی مباهات می کند که همیشه چهار زن در خانه دارد.
در اشعار صابر،بیشتر،مردان مورد انتقاد قرار می گیرند و سبب عقب ماندگی و جهل زنان شمرده می شوند.
با این همه،زنان خرافی و جاهل نیز از نیش زبان او در امان نمی مانند.
(نصایح مضحک پیرزنان به زنان جوان در باره آیین شو هر داری و رفتار نادرست مادران در تربیت فرزندان،مثالهایی از این قبیل هستند) طنز، بدتر از شمشیر شمر! در این میان،راهکارهایی که طنز مشروطه از رهگذر نقد جایگاه زنان به آن می رسد،خصلتی انقلابی و سنت ستیز داردکه بنیان های فکری و اعتقادی حاکم را به چالش می کشد و به علت ستیزش با اقتدار سنتی با عکس العمل مواجه می شود.
با پیروزی مشروطه،بسیاری از گروه های اجتماعی انجمنی تشکیل می دهند و تنی چند از بانوان تهرانی نیز به تاسیس انجمن مبادرت می کنند که مورد اعتراض نه تنها مخالفان مشروطه،بلکه حتی پاره ای از مشروطه خواهان قرار می گیرد و مساله در مجلس شورای ملی نیز مطرح می شود.
در همین دوره نخستین مدرسه دخترانه به همت بی بی خانم استر آبادی در تهران دایر می شود.
این اقدام،اعتراض برخی علما را در پی دارد .
به گفته اینان"افتتاح مدارس تربیت نسوان و دبستان دوشیزگان در ردیف اباحه منکرات و اشاعه فاحشه خانه قلمداد می شود.
(کسروی،احمد،ص416)میرزا علی اکبر دهخدا در نقد این جریان،در ستون"چرند پرند" روزنامه صوراسرافیل می نویسد:من مدت ها بود می گفتم ببین،با این همه اصرار انبیا و حکما و مردمان بزرگ دنیا به تربیت زنان،چه علت دارد که زن های ما چندین دفعه جمع شده عریضه ها به مجلس شورا و هیئت وزرا عرض کرده و،با کمال عجز و الحاح،اجازه تشکیل مدرسه به طرز جدید و ترتیب انجمن نسوان خواستند و هر دفعه وکلا و وزرای ما گذشته از این که همراهی نکردند ضدیت نمودند؟
در این باب خیلی فکرها کردم،خیلی به دره گودال ها رفتم و درآمدم،عاقبت فهمیدم همه اینها برای این است که زن های ایران،یعنی مادرهای ما،اعتقاد کاملی به دیزی از کار درآمده دارند.
.
.
وکلا و وزرای ما خوب می دانند که اگر خانم های ایران دور هم جمع شوند،مدرسه باز کنند،انجمن داشته باشند،تعلیم و تربیت بشوند کم کم خواهند فهمید که دیزی های پاک و پاکیزه بهتر از دیزی هایی است که دو انگشت دوده در پشت و یک وجب چربی سی و پنج ساله در در و دیوارش باشد.
.
.
(صور اسرافیل،ش31،11جمادی الاولی1326)درادامه این مطلب مشخص می شود که نویسنده، در حقیقت موضوع انجمن و مدارس نسوان را دستمایه قرار داده است تا از رهگذر طرح آن در ادامه مطلب به طرح مساله بازمانده های قوای استبدادی بپردازد و بازماندگان استبداد را به"دیزی از کار در آمده "تشبیه کرده است،ولی این مطلب در هر حال رنگ هواداری از پیشرفت و رشد نهادهای مدنی بانوان و مدارس دخترانه را نیز دارد.
با توجه به حساسیتهای موجود،طبیعی است که ورود طنز این دوره به این گونه مسایل،بازتابهای گسترده و گاه مسئله سازی نیز داشته باشد.
جلیل محمدقلی زاده سردبیر ملانصرالدین در یادداشتهای خود می نویسد:" -روزی که در یکی از شماره های سال دوم مقاله ای در باره آزادی زنان نوشتم،دوستان نصیحتم کردند که در کوچه و بازار آفتابی نشوم زیرا در شیطان بازار،دکانها را بسته و مردم دنبال من راه افتاده اند.
(آرین پور،یحیی،ج2،ص43)اینجاست که نشریه ملانصرالدین از سوی علمای تبریز و مجتهدین نجف،جزو اوراق ضاله شمرده می شود و اعلام می گردد که نوشته های این روزنامه،کفرآمیز و از شمشیر شمر بدتر است.
(کسروی،احمد،ص 416( با توجه به مقدمات فوق، می توان گفت طنز مشروطه،در عرصه مسایل زنان،طنزی انقلابی است ولی در این میان، گرچه طنز این دوره استبداد سیاسی را نشانه می رود ولی در عرصه مسایل زنان ،رویارویی با استبداد فکری را مد نظر دارد و تاکید بر کسب علم و مبارزه با جهل و نابرابر ی از سوی زنان و کسب حقوق حقه آنها شعار محوری آن است .
ویژگی دیگر این طنز،نظرگاه نویسندگان آن است.
از آنجا که حرکت تجدد طلبی در کسب الگو و ارائه راهکار گوشه چشمی به مدرنیسم غربی دارد، رویکرد به جایگاه و پایگاه اجتماعی زنان غربی دستمایه بسیاری از مطالب طنز و جد این دوره در هواداری از حقوق زنان است.
اینجاست که می بینیم میرزافتحعلی آخوندزاده در نقدکتاب" یک کلمه" میرزایوسف خان مستشارالدوله تبریزی با طرد هر قانونی که موقعیت فُرودین زن را بپذیرد،شرع را به چالش می کشد .
این نوع نگاه اگرچه پیامد حرکت تجددطلبانه نویسندگان این دوره از تاریخ معاصر است،ولی با این حال،به تناسب نوع نگاه و اعتقاد نویسنده،شدت و ضعف دارد.
در اینجاست که می بینیم میرزا اشرف الدین گیلانی که پایی در سنت دارد، در رویارویی با نوجویی مشروطه ،به تلفیق این دو نگرش دست می زند و در مسایل زنان،به نگاهی اصلاح طلبانه و آشتی جو در هنگامه رویارویی سنت و مدرنیته می رسد و نوجویی و نوگرایی را در تلازم با گردن نهادن به ارزشها و باورهای دینی می داند.
از این رو در مجموع می توان گفت برخورد طنز با مقوله زن در دوره معاصر،در حقیقت آینه ای است که به انعکاس لایه های پنهان و آشکار رفتارها و هنجارها در گستره شرع و عرف می پردازد و با رویکردی دردشناسانه ،به کنکاش ابعاد فرهنگی و اجتماعی موقعیت زنان می نشیند و بسته به نوع اندیشه و نگاه طنز نویس،به ارائه راهکار می پردازد.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
متن بالا فقط تکه هایی از متن به صورت نمونه در این صفحه درج شده است.شما بعد از پرداخت آنلاین فایل را فورا دانلود نمایید
بعد از پرداخت ، لینک دانلود را دریافت می کنید و ۱ لینک هم برای ایمیل شما به صورت اتوماتیک ارسال خواهد شد.
تحقیق درمورد چهره زن در طنز سنتی 10 ص