نوع فایل: word
قابل ویرایش 32 صفحه
چکیده:
یکی از شیوه‌های درمان نازایی، «اهدای جنین» است که در آن اسپرم مرد و تخمک زن را در آزمایشگاه تلقیح نموده و بعد از تقسیمات اولیه،یعنی چهار تا پنج روز بعد، جنین حاصل را به رحم زن متقاضی منتقل می‌کنند. در مورد اهدای جنین سه نظر مطرح است: حرمت مطلق؛ جواز مطلق و تفکیک (یعنی جواز در صورت استفاده از سلول جنسی زوجین و عدم جواز در صورت استفاده از سلول جنسی غیر زوجین). در نوشتار حاضر ابتدا موضوعاتی چون فرایند، تاریخچه و ماهیت اهدای جنین مطرح گردیده، سپس نظریه‌ی حرمت مطلق اهدای جنین و نظریه‌ی تفکیک مورد نقد و بررسی واقع شده و در انتها مستند به دلایلی نظریه‌ی جواز مطلق اهدای جنین به عنوان برآیند مقاله برگزیده شده است.چ
مقدمه:
فقیهان و حقوق‌دانان می‌بایست پابه‌پای زیست‌شناسان و پزشکان در فرایند تولید غیرطبیعی انسان حرکت نموده و ضمن حل مشکلات و نارسایی‌های محتمل، انسان را در پیمودن طریق کمال رهنمون باشند. بر پایه ی این هدف همزمان با تولد نخستین انسان آزمایشگاهی در سال ۱۹۷۸ و فراگیر شدن شیوه‌های مصنوعی درمان نازایی از جمله «اهدای جنین» در دهه‌های اخیر، عالمان فقه و حقوق، مباحث جدی در موافقت و مخالفت با این شیوه‌ها طرح نموده‌اند. حکومت اسلامی نیز در راستای تسهیل امور مردم قانون اهدای جنین را درسال ۱۳۸۲ به تصویب مجلس شورای اسلامی رساند.
تولید مثل مصنوعی تحت دو عنوان «شبیه‌سازی» و «باروری‌های پزشکی» انجام می‌شود. در روش اول از سلول‌های جسمی و در روش دوم از سلول‌های جنسی استفاده می‌گردد. در روش اخیر، گاه از سلول‌های جنسی زن و شوهر و گاه به دلیل نارسایی‌های خاص از اسپرم، تخمک یا رحم فرد سومی استفاده می‌شود. روش‌های درمانی زوجین با توجه به نارسایی‌های آنان به چند صورت انجام می‌شود:
۱-۱) «اهدای اسپرم»[۱]؛ در صورت نارسایی سلول جنسی مرد، از اسپرم فرد ثالث استفاده می‌شود.
۲-۱) «اهدای تخمک»[۲]؛ در صورت معیوب بودن سلول جنسی زن، از تخمک فرد ثالث استفاده می‌شود.
۳-۱) «اجاره ی رحم» یا «مادر جانشین»؛[۳] در این روش جنین حاصل از سلول‌های جنسی زوجین در رحم زن ثالثی پرورش یافته و پس از وضع حمل به زوجین برگردانده می‌شود.
۴-۱) «اهدای جنین»[۴]؛ در این روش زوجین بیمار از جنین حاصل از اسپرم و تخمک زن و مرد دیگر - اعم از اینکه بین آن دو رابطه زوجیت باشد یا نه- در محیط آزمایشگاه استفاده کرده و جنین اهدایی به رحم زوجه منتقل می‌گردد.
بنابراین اهدای جنین یک شیوه ی درمان نازایی است که بر اساس آن اسپرم مرد و تخمک زن گرفته شده و در محیط آزمایشگاه در مجاورت یکدیگر قرار داده می‌شود تا پس از لقاح و تقسیمات اولیه و حداکثر تا چهار روز از زمان لقاح به رحم زن متقاضی منتقل گردد. از این روش با علامت اختصاری «I.V.F»[۵] یعنی باروری در لوله آزمایشگاه یاد می‌شود. هم‌چنین می‌توان از جنین‌هایی که قبلاً منجمد شده‌اند نیز استفاده نمود، گرچه درصد موفـقیت کمتری دارند (رک. جمعی از نویسندگان، ۱۳۸۴: ص۳۳؛ نایب‌زاده، ۱۳۸۰: ص۲۷؛ غانم، ۱۴۲۱ق: ص۲۳۵). موضوع بحث این نوشتار، مورد چهارم از موارد فوق است.
گو اینکه گاهی مبحث «اجاره رحم» نیز ذیل مبحث اهدای جنین مورد مطالعه قرارگرفته، علت آن هم این است که در اجاره رحم نیز جنین اهدا می‌شود؛ ولی روشن است که در اجاره ی رحم، جنین با این هدف اهدا می‌شود که پس از طی مراحل حمل و ولادت توسط زن ثالث، به صاحبان اصلی جنین برگردانده شود، ولی در اهدای جنین طفل متولد، به زوجین دریافت کننده ی جنین داده می شود. به عبارت دیگر «بیمار» در اهدای جنین که محل مبحث است زوجین دریافت‌کننده ی جنین می‌باشند، ولی در اجاره ی رحم، زوجین اهداکننده ی جنین به عنوان بیمار تلقی می‌شوند.
فهرست مطالب:
چکیده:
۱)جستارگشایی
۲) فرایند اهدای جنین
۳) تاریخچه
۴) ماهیت اهدای جنین
۵) اهدای جنین و نظر فقها
۱-۵) دلایل عدم جواز اهدای جنین
۱-۱-۵)تغییر خلق خدا
۲-۱-۵) اختلاط انساب
۳-۱-۵) حفظ فرج
قسمت دوم
۴-۱-۵) نفی کرامت انسان
۵-۱-۵) زاد و ولد غیرطبیعی
۶-۱-۵) تضییع حقوق کودک
۷-۱-۵) مخالفت با مشیت الهی
۸-۱-۵) اهدای جنین با اقدامات نامشروع
۲-۵) دلایل نظریه ی تفکیک
۳-۵) دلایل جواز اهدای جنین
۱-۳-۵) اصل برائت
۲-۳-۵) برتری اهدای جنین بر اهدای اسپرم
اهدای جنین از دو جهت بر اهدای اسپرم رجحان دارد:
۳-۳-۵) ضرورت‌های فردی و اجتماعی
۶) نتیجه
فهرست منابع
منابع و مأخذ:
قرآن کریم.
ابن جزی الکلبی، محمد بن احمد: «تفسیر ابن جزی»، بیروت، دارالکتب العربی، ۱۴۰۳ق.
ابن کثیر اقرشی الدمشقی، ابوالفدا اسماعیل: «تفسیر القرآن الکریم»، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۰۲ق.
ابوالسعود العمادی، محمدبن محمد: «تفسیر ابی السعود المسمی ارشاد العقل السلیم الی مزایا القرآن الکریم»، بیروت، داراحیاء و التراث العربی، بی‌تا.
بروجردی، حسین طباطبایی: «جامع احادیث الشیعه»، قم، الطبعه العلمیه، ۱۴۰۷ ق.
بیضاوی، ناصرالدین ابی‌الخیر عبدالله بن عمر: «انوار التزیل و اسرار التاویل المعروف تفسیر البیضاوی»، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چ اول، ۱۴۱۸ق.
جصاص، ابوبکر احمدبن‌علی رازی: «احکام القرآن»، بیروت، دارالحیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق.
جعفری لنگرودی، محمد جعفر: «ترمینولوژی حقوق»، کتابخانه گنج دانش، چ دهم، ۱۳۷۸.
جناتی، محمد ابراهیم، «رساله توضیح المسایل، استفتائات»، قم، انتشارات انصاریان، چ اول، ۱۳۸۲.
حرعاملی، محمدبن حسن: «وسایل الشیعه الی تحصیل مسایل الشریعه»، بیروت، موسسه آل البیت (ع) لاحیاء و التراث، چ دوم، ۱۴۲۴ق.
حسینی، شهاب الدین: «التلقیح الصناعی بین العلم و الشریعه»، بیروت، دارالهادی، چ اول، ۱۴۲۲ ق.
حقی البروسوی، اسماعیل: «تفسیر روح البیان»، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چ هفتم، ۱۴۰۵ق.
حکیم، سید محمد سعید طباطبائی: «فقه الاستنساخ الشهری فتاوی طبیه»، بی‌نا، چ اول، ۱۴۲۰ق.
حکیمی، ندا: «ماهیت حقوقی جنین اهدایی به پدر و مادر نابارور»، روزنامه شرق، مورخ ۲۰/۴/۱۳۸۵.
خمینی، سید روح الله موسوی: «تحریر الوسیله»، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چ اول، ۱۴۲۱ق.
خویی، سید ابوالقاسم موسوی: «المسائل الشرعیه»، استفتاءات المعاملات، موسسه احیاء آثار امام خویی، چ چهارم، ۱۴۲۱ق.
رازی، فخرالدین محمد: «تفسیر الکبیر او مفاتیح الغیب»، بیروت، دارالکتب العلمیه، چ اول، ۱۴۱۱ق.
رضانیا معلم، محمدرضا: «باروری‌های پزشکی از دیدگاه فقه و حقوق»، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چ اول، ۱۳۸۳.
روحانی، سید محمد صادق: «المسائل المستحدثه»، قم، دارالکتاب، چ چهارم، ۱۴۱۴ق.
زهره، محمد مرسی: «الانجاب الصناعی، احکامه القانونیه و حدوده الشرعیه»، کویت، ذات السلاسل، ۱۹۹۳م.
سلامه، زیاد احمد: «اطفال الانابیب بین العلم و الشریعه»، بیروت، دارالعربیه علوم، چ اول، ۱۴۱۷ق.
سند، محمد: «فقه الطب و التضخم النقدی»، قم، دارالهدی، چ اول، ۱۳۸۱.
سیستانی، سید علی حسینی: «المسائل المنتخبه»، قم، مکتب سماحه آیه الله عظمی سید علی سیستانی، چ یازدهم، ۱۴۲۵ق.
صابونی، محمد علی: «تفسیر الایات الاحکام»، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی‌تا.
صانعی، یوسف: «مجمع المسائل»، قم، میثم تمار، چ هفتم، ۱۳۸۲.
صدوق، ابی‌جعفر‌محمد‌بن علی: «ثواب الاعمال و عقاب الاعمال»، تهران، مکتبه الصدوق، ۱۳۹۱ق.
صدوق، ابی‌جعفر‌محمد‌بن علی: «کتاب خصال»، قم، المنشورات الاسلامیه، ۱۴۰۳ق.
طباطبائی، سید محمد حسین: «المیزان فی تفسیر القرآن»، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، چ اول، ۱۴۱۷ق.
طبرسی، فضل‌بن الحسن: «جوامع فی تفسیر القرآن المجید»، بیروت، دارالاضواء، چ اول، ۱۴۰۵ق.
طبری، محمدبن جریر: «جامع البیان عن تاویل القرآن؛ تفسیر الطبری»، قاهره، دارالمعارف، بی تا.
طوسی، ابوجعفر بن محمد بن الحسن: «الاستبصار فیما اختلف من الاخبار»، بیروت، دراالاضواء، چ دوم، ۱۴۰۶ق.
طوسی، ابوجعفر بن محمد بن الحسن: «تهذیب الاحکام»، تهران، مکتبه الصدوق، چ اول، ۱۴۱۸ق .
عروسی حویزی، محمدعلی‌بن‌جمعه: «تفسیر نور الثقلین»، قم، درالکتب العلمیه، بی‌تا.
غانم، عمربن‌ابراهیم: «احکام الحبین فی الفقه الاسلامی»، بیروت، داربن‌خرم، چ اول، ۱۴۲۱ق.
فتاحی معصوم، سید حسین: «مجموعه مقالات و گفتارهای دومین سمینار دیدگاه‌های اسلام در پزشکی»، مشهد، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، چ اول، ۱۳۸۰.
قرطبی انصاری، ابی‌عبدالله‌محمدبن‌احمد: «الجامع الاحکام القرآن»، بیروت، دارالحیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق.
مشایخی، قدرت الله: «حقوق از دیدگاه امام سجاد(ع) (شرح رساله الحقوق)»، قم، انصاریان، چ اول، ۱۳۷۹.
مکارم شیرازی، ناصر: «الفتاوی الجدیده»، قم، مدرسه‌الامام‌علی‌بن‌ابی‌طالب، چ اول،۱۴۲۴ق.
منتظری، حسین علی: «احکام پزشکی»، تهران، سایه، چ اول، ۱۳۸۱.
مومن، محمد: «سخنی درباره تلقیح»، موسی دانش، فصلنامه فقه اهل بیت، زمستان ۱۳۷۴.
نایب‌زاده، عباس: «بررسی حقوقی روش‌های نوین باروری مصنوعی مادر جانشین، اهدای تخمک، جنین»، انتشارات مجد، چ اول، ۱۳۸۰.
ــــــــ : «اهدای گامت و جنین در درمان ناباروری»، جمعی از نویسندگان، تهران، سمت، چ اول، ۱۳۸۴.
ــــــــ : «توضیح المسائل مراجع، مطابق با فتاوای دوازده نفر از مراجع عظام تقلید»، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ چهارم، ۱۳۷۸.
_____ : «روزنامه ی رسمی جمهوری اسلامی ایران»، مورخ ۲۹/۵/۱۳۸۲.
*- دانش‌آموخته ی خارج فقه و اصول، کارشناس ارشد حقوق بین‌الملل و مدرس دانشگاه
[۱]- Sperm Donation
[۲]- Ovum Donation
[۳]- Surrogacy
[۴]- Embryo Donation
[۵]- In Vitra Fertalization
[۶]- Fertility drugs
[۷]- Egg Retrieval
[۸]- Intra Cytoplasmic Sperm Injection
[۹] - در گذشته به دلیل میسر نبودن بررسی جنین از زمان لقاح، از هفته‌ی نهم تا زمان وضع حمل را جنین می‌گفتند (رک. جمعی از نویسندگان، ۱۳۸۴: ص۱۸۵). بر همین اساس در برخی نوشته‌های فقهی حقوقی آمده: «مبدا جنین ابتدای آبستنی بوده و منتهای آن لحظه‌ی قبل از ولادت می‌باشد» (جعفری لنگرودی، ۱۳۷۸: ص۲۰۱).
[۱۰]- Lazad Espalanza
[۱۱]- Robert Edwards
[۱۲]- Patrick Stepto
[۱۳]- Louis Brown
[۱۴]- Old ham
[۱۵]- Trounson
[۱۶] - بررسی تفصیلی نسب طفل متولد شده از طریق تلقیح مصنوعی به شیوه‌ی اهدای جنین در این نوشتار نمی‌گنجد و نیازمند نوشتاری جداگانه در کنار سایر آثار حقوقی اهدای جنین است.
[۱۷] - «وطی کنیز و باردار کردن او توسط مالک. فرق نمی‌کند که وطی حلال یا حرام به سبب حیض، نفاس و احرام و غیره باشد» (جعفری لنگرودی، ۱۳۷۸: ج۱، ص۳۶۰
پروژه حقوق با عنوان اهدای جنین. doc