لینک پرداخت و دانلود در "پایین مطلب"
فرمت فایل: word (قابل ویرایش و آماده پرینت)
تعداد صفحات:49
چکیده:
تربیت دینی به مفهوم فراگیر آن که به معنای آموزش و پرورش دینی است؛ می‌تواند کلیدی‌ترین نقش را در توسعه معنوی و کمال یک جامعه دینی ایفا نماید. هرگونه کاستی یا کوتاهی در این امر، موجب بروز اختلالات و نابهنجاری‌‌های جبران ناپذیری در پرورش نسل نوین هر جامعه می‌شود. از این‌رو، برای اصلاح جامعه و پیشگیری از انحرافات اجتماعی، لازم است، فرایند تربیت در اندیشه دینی، شناسایی شود. از آن‌جا که آغاز این امر در خانواده است، این گفتار فرآیند آموزش و پرورش دینی را از خانواده آغاز و در گستره‌های فراتر دنبال می‌کند. روش‌ها و راهکارهای زمینه‌سازی تربیت دینی پیش از تولد، آغاز تولد و پس از آن را در چارچوب کریمه‌های قرآنی، سیرة پیامبر و امامان معصوم به بحث می‌گذارد. راهکارهای بهینه‌سازی فرایند پرورش دینی در خانواده، در قالب بحث‌هایی همانند پیشگیری از تحریکات جنسی کودکان، ابراز مهر و محبت، تأمین امنیت، تکریم و احترام فرزندان و بازی کودکان دنبال شده و پس از طرح عمده‌ترین عوامل ضعف و کاستی تربیت دینی فرزندان و آسیب‌شناسی آموزش دینی، به برخی از روش‌های درست برخورد با نوجوانان اشاره شده است.
واژگان کلیدی:
تربیت دینی، پرورش، آموزش، انحرافات اجتماعی، تکریم فرزندان، مهرورزی، تبعیض، تحریکات جنسی، تأمین امنیت، صداقت، خانواده، بازی کودکان
بهینه‌سازی تربیت دینی فرزندان و پیشگیری از آسیب‌ها و انحرافات تربیتی و سازوکارهای تربیتی اسلام جهت درک بیشتر لذت دینی دغدغة ذهن و دل همة پدران، مادران و مربیان دلسوز جامعه است. آمارهای نگران‌کنندة آسیب‌ها و انحرافات اجتماعی، حساسیت همه را برانگیخته و آنان را با این پرسش اساسی مواجه کرده که چه کاری باید انجام دهند؟ این دغدغه‌ها ما را بر آن داشت که به سراغ یکی از صاحب‌نظران علوم تربیتی و کارشناسی آموزش و پرورش کشور رفته و پرسش‌ها را در چند نشست با ایشان در میان بگذاریم. اینک بخش اول این نشست در موضوع فرایند تربیت دینی فرزندان در خانواده تقدیم می‌گردد.
تربیت دینی از حیث علوم تربیتی، چگونه مفهوم شناسی می‌شود؟
مجموعة اقدامات رفتاری و گفتاری که به تربیت و سامان‌یابی شخصیت دینی انسان می‌انجامد، فرایند تربیت دینی نام‌گذاری می‌شود. اما در مفهوم عام‌تر، تربیت دینی معادل واژة انگلیسیreligious education است که واژة education هم بر آموزش و پرورش و هم بر تربیت قابل اطلاق است. بکارگیری متغیر آموزش، در فرایند پرورش از این رو است که اقدامات پرورشی، جدا و بریده از عملکردهای آموزشی نمی‌توانند پیش برنده و مفید باشند. بسیاری از منش و ساختارهای شخصیتی که بر اثر اقدامات عملی و رفتاری در فرد ایجاد می‌شوند، ریشه آموزشی دارند. البته آموزش به تنهایی کافی نیست و اقدامات مکمل پرورشی هم، لازم و ضروری است. بنابراین، در جهت آسیب‌شناسی تربیت دینی، هم آسیب‌شناسی آموزش و هم آسیب‌شناسی پرورش دینی لازم است تا در پی این آسیب‌شناسی بتوان گام‌های مؤثری در پیشگیری از انحرافات اجتماعی برداشت؛ به ویژه در جامعة دینی ما که نقص در این امر می‌تواند از مهم‌ترین عوامل ایجاد انحرافات شمرده شود.[1]
برای شناخت راهکارهای آموزشی و پرورشی دین، یادآوری دو نکته لازم است: نخست این که، پرورش یا آموزش یک فرایند است یعنی کاری ناگهانی نیست که بتوان با آن برخوردهای کلیشه‌ای کرد. دوم این‌که؛ در تربیت دینی، باید بین خود تربیت و زمینه‌سازی برای آن، جداسازی داشته باشیم. تربیت فرایندی است که باید آن را از نقطه صفر آغاز کرد و زمینه‌های تربیت هم، بخشی از این فرایند است. از این رو، پرداختن به زمینه‌های تربیت دینی نیز همانند خود تربیت مهم و سرنوشت ساز است. برای نمونه یکی از اهداف تربیت دینی این است که فرزندان ما اهل بیت و خاندان نبوت (ص) را الگو و مدل زندگی خود بدانند و پای در راه آنان بگذارند. بسترسازی و هموارسازی این الگوپذیری، در آموزه‌های دینی به صورت پایبندی به دستورها و آداب مستحب ویژه‌ای آمده است. شاید به سادگی نتوان برای برخی از این آداب، معیار و توجیه علمی پیدا کرد اما تأکید و عملکرد خود اهل بیت (ع) و توجه به پیامدهای مثبت آن، نشانگر لزوم پایبندی به این آداب است.
بنابراین، اگر هنگام بررسی تربیت دینی، گاه با بحران دین‌گریزی بعضی از جوانان و نوجوانان روبرو می‌شویم، باید در جمع بندی و داوری خود، بی‌توجهی به برخی از بسترهای تربیت را نیز به حساب آوریم. بسیار مهم است که در بررسی و مطالعة فرایند تربیت دینی، به بسترها و زمینه‌هایش نیز توجه کنیم. بسیاری از چالش‌ها و بحران‌های بزرگی که امروزه با آن مواجهیم، دستاورد و پیامد نادیده‌انگاری کارهای کوچکی است که در روان‌شناسی به آن «کوچک‌های بزرگ»[2] گویند.
خانواده چه نقشی در بهینه‌سازی تربیت دینی و پیشگیری از انحرافات اجتماعی می‌تواند داشته باشد؟
آغاز تربیت، آموزش‌ها و پرورش‌های مستقیم و غیر مستقیم خانواده است. خانواده نقش بسترسازی و پیشگیری را ایفا می‌کند. اگر در خانواده فرهنگ‌سازی و درونی‌سازی ارزش‌ها درست و به موقع انجام شود، بسیاری از این مشکلات خود به خود از میان برداشته می‌شود. امروزه کارشناسان امور تربیتی معتقدند که اگر ما سرمایه‌گذاری‌های خود را از بسترسازی‌ها و پیشگیری‌ها آغاز کنیم، هم ریشه‌ای‌تر و اصولی‌تر و هم ارزان‌تر کار خود را پیش می‌بریم. به جای این‌که پس از مواجه شدن با هر مشکل با آن برخورد کرد، می‌توانیم بسیاری از این چالش‌ها را پیش از به وقوع پیوستن از میان برداریم.
تربیت دینی را از چه هنگامی آغاز کنیم؟
امروزه کارشناسان آموزش و پرورش، در تعیین نخستین و بهترین زمان آموزش و پرورش دینی، با یکدیگر هم صدا و هم دیدگاه نیستند. برخی سن 6 سالگی، بعضی 7 سالگی و گروهی هم، هنگام تولد را بهترین نقطة آغاز می‌دانند. برخی از یافته‌های روان‌شناسی رشد، نشانگر این است که ما می‌توانیم پاره‌ای از اقدامات آموزشی یا پرورشی را، پیش از تولد آغاز کنیم. زیرا جنین آدمی حتی هنگام بودن در رحم، اثرپذیری شناختی دارد. از نگاه اسلامی نیز، تربیت دینی یک فرایند چند مرحله‌ای است که نقطه آغاز آن، پیش از تولد است.
1)- زمینه‌سازی تربیت دینی پیش از تولد
الف)- گزینش همسر
در اسلام، آغاز تربیت دینی از هنگامی است که یک دختر و پسر بالنده و به رشد رسیده، خواهان همسرگزینی و آغاز یک زندگی مشترک بر‌می‌آیند و می‌خواهند دارای فرزند شوند. از آن‌جا که ویژگی‌های شخصیتی این دو، از کانال‌های وراثت و تربیت به فرزندان انتقال می‌یابد، این والدین هستند که زمینه و بستر تازه‌ای را برای نسل آینده خود پایه‌گذاری می‌کنند. از این رو، همسرگزینی و متغیر‌های دخیل در آن، در روایت‌ها گوناگونی مورد توجه قرار گرفته که به برخی از نمونه‌های این گفته‌ها اشاره می‌کنم:
مقاله فرایند تربیت فرزندان دراندیشه دینی