بررسی کهن الگوهای داراب نامة طرسوسی
154 صفحه
چکیده:
نقد کهن الگویی، از رویکردهای نسبتاً جدید در زمینة نقد متون ادبی است که از یافته های علومی چون روان شناسی، مردم شناسی و اسطوره شناسی برای تحلیل متن کمک می گیرد. شالودة اصلی این نقد را کهن الگو تشکیل می دهد. کهن الگو اصطلاحی است که یونگ برای آن بخش از ناخودآگاه روان که مشتمل بر تجارب موروثی انسان که در هر زمان و هر مکانی، به اشکال مشابه متجلی می شود، به کار برد. زمینة نمود کهن الگو خواب ها، اساطیر، متون ادبی و نظایر آن است. داراب نامه از متون ارزشمند حماسی در قرن ششم، روایت ابوطاهر طرسوسی از زندگی داراب فرزند بهمن و شرح حال اسکندر و بوران دخت است. یکی از جنبه های مهم این اثر حضور پر رنگ کهن الگوهاست به گونه ای که بدون بررسی و نقد و تحلیل این امر، بخش مهمی از خلاقیت مؤلف مغفول خواهد ماند. پژوهش حاضر، بررسی کهن الگوهای این اثر است. با توجه به روایی بودن داراب نامه، برجسته ترین کهن الگوی این اثر، کهن الگوی سفر قهرمان است. در هر دو بخش کتاب تولّد، زندگی، سفر و ماجراهای آن در شرح حال داراب و اسکندر، کمابیش بر کهن الگوی جهانی سفر قهرمان منطبق است. داراب توسط پیک به سفر «دعوت» می شود و ابتدا در اجابت دعوت «تعلّل» می ورزد و سپس سفر را آغاز می کند. با فائق آمدن بر نگهبانان «آستان نخستین»، وارد «جادة آزمون» می شود و بر موانع آن غلبه می کند. سپس با «زن وسوسه گر» مواجه می شود و سرانجام با «خدابانو» ازدواج می کند. وی در «آشتی با پدر» موفق عمل می کند و به «برکت نهایی» می رسد. اگرچه وی در ابتدا از بازگشت «امتناع» می کند، اما در نهایت به وطن باز می گردد و از نگهبانان «آستان بازگشت» عبور می کند و با غلبه بر مشکلات پیش رو، «ارباب دو جهان» می شود. اسکندر نیز این مراحل را در زندگی خود تجربه می کند. مؤلف در ضمن کهن الگوی سفر قهرمان، از مجموعه کهن الگوهای روانشناسیِ تحلیلی از جمله آنیما، پیرِ دانا، مادرِ مثالی و سایه ها بهره گرفته است. همچنین به موارد بسیاری از کهن الگوی آفرینش از جمله بازخوانی آفرینش نخستین، یاد کردن از نخستین ها، مقدس نمایی، دوستی با حیوانات و ساخت شهرها در داراب نامه اشاره شده است. از میان این موارد، بازخوانی آفرینش نخستین و مقدّس نمایی از بسامد بیشتری برخوردارند. همچنین در بخش کهن الگوی باروری، بسیاری از موارد این کهن الگو از جمله آیین های باروری، پرستش نمادهای باروری، قدرت جادویی شاه، وظیفة باروری شاه و قربانی استفاده شده است.
واژگان کلیدی: ابوطاهر طرسوسی، داراب نامه، کهن الگو، باروری، آفرینش، سفر قهرمان
عنوان تحقیق: بررسی کهن الگوهای داراب نامة طرسوسی
