مقدمه :
در این تحقیق که در باره دو محوطه عصر آهن یعنی تپه دین خواه و تپه سگز آباد می باشد . سعی برآن شده که ویژگیهای جغرافیایی ، معماری سفال ، ابزار وادوات جنگی ، زینتی و روزمره را ذکر کنم و همچنین یک تفاسیر کلی با دیگر محوطه های عصر آهن بنمایم هر چند کم و کاستی هایی وجود دارد لذا به بزرگی خودتان ببخشید .
به منظور روشن نمودن دورانها ی گذشته دشت قزوین گروه باستانشناسی دانشگاه تهران و دانشکده ادبیات دانشگاه تهران در زمستان 1348 به سرپرستی آقای دکتر نگهبان و اعضای هیئت بررسی در دشت قزوین را آغاز نمودند . یکی از محوطه های باستانی دشت قزوین تپه سگز آباد می باشد .
دهکده سگز آباد :
این دهکده در جنوب شرقی قزوین قرار گرفته ویکی از پر جمعیت ترین دهکده های این منطقه است این دهکده از طرف شمال به دهکده حیدر آباد ، از طرف جنوب به دهکده رودل ، از شرق به بوئین زهرا واز طرف مغرب به دهکده ابراهیم آباد محدود می گردد تپه های کوچک و بزرگ باستانی در این دهکده وجود دارد که یکی از این تپه ها ، تپه ای هم نام دهکده ، یعنی سگز آباد که در زبان محلی به قره تپه نیز معروف است وجود دارد .
تپه سگز آباد به ابعاد 400*350 متر و ارتفاع آن از سطح زمین های اطراف 5 متر می باشد که مقداری از بلندی تپه در طول سالیان کشاورزان برای باروری زمینهای کشاورزی برده شده است . نخستین ترانشه ای که در تپه قبرستان سگز آباد حفر شد به نام ترانشه 5*5 متر تعیین گردید . این ترانشه با نوزده لایه ای که در آن تشخیص داده شد در عمق 7/5 سانتیمتر از سطح تپه به خاک بکر رسید و سپس ترانشه ای به ابعاد 10*10 متر با نام ترانشه اصلی A از سمت جنوب به ترانشه آزمایشی متصل گردید . ودراین محل چهار ترانشه دیگر در قسمتهای شمال غرب ،غرب ،جنوب وجنوب شرقی تپه باز شد .که به ابعاد 10*10و 5*5 بود که بعدها این ترانشه ها بااعداد رومی نامگذاری گردید .
لایه های که تنها قسمتهایی از شمال ترانشه الحاقی رادربر می گرفتند کاملأ بودند واز نوع سفالها این موضوع کاملأروشن بود ولایه های جزیره مانند وپراکندگی رسوب ماسه ای به روشنی آن را تأیید می کرد ودلیل این اضطراب ،گود شدن تپه دراثر خاکبرداری به وسیله کشاورزان بوده است ودرنتیجه آب باران
تپة سگز آباد
تپةسگز آباد تپة بسیار بزرگی است که مساحتش برابر 000/125متر مربع وارتفاع تقریبی آن از سطح زمینهای اطراف پنج متر است شکل128،تصویر 2 این تپه از هر سو از فاصله تقریبی 7 کیلومتری قابل رؤیت است که به صورت بر آمدگی تیره رنگی از سطح دشت بالا آمده است .شیب تپه در شمال نسبت به سه جهت دیگر تندتر است .در جنوب شیب کاملأ ملایم است .شکل ظاهری تپه بیضی شکل است که قطر بزرگتر آن در امتداد شمال شرقی –جنوب غربی کشیده شده است .
تپة سگز آباد قبل از حفاری
در بررسیهای کوتاه مدتی که اعضاء گروه باستانشناسی وتاریخ هنر دانشکدة ادبیات وعلوم انسانی دانشگاه تهران از تپة سگز آباد بعمل آورده وضعیت ظاهری تپه پریشان و مضطرب به نظر آمد که امکان هر گونه کاوش علمی را سلب شده تلقی می نمود .
این تپه از سالیان دراز به ویژه پس از زلزلة 1341 ش .وورود هیأتهای مختلف خارجی وعلی الخصوص ورود کار – شناسان کشاورزی به این دشت جهت انجام وظیفه در طرح عمران دشت قزوین که عموماً از خریداران وجمع آورندگان بسیار خراج اشیاء عتیقه بودند دایماً مورد تعرض حفاران غیر مجاز بوده است .اهم این حفاران غیر مجاز را سود جویان محلی وکشاورزانی تشکیل می دادند که در اثر وقوع زلزلة سال 1341 ش.قنوات مورد استفاده برای آبیاری زراعتشان خشک شده بود ند ومسیر چشمه سارها تغییر یافته ونابسامانیهایی در امر کشت وکار شان بوجود آمده بود .علاوه رفاه کامل بسر می برد ند جهت به دست آوردن در آمد بیشتر ،ساعات فراغت از امور کشاورزی وگله داری وداد وستد وغیره را با فرزندان واجیر شدگان خود به کاوش تپه وبه دست آوردن اشیاء عتیقه ویا بنا به گفتة خودشان اجناس زیر –خاکی وفروختن آنها به طالبین این نوع اشیاء می پرداختند ودر مضطرب نمودن تپه دخالت مستقیم می نمودند.بطور یکه تمام سطح تپة سگز آباد چنانچه قبلأ یاد آوری گردید دارای مساحتی برابر 000/125متر مربع میباشدمنطقه ای حتی به وسعت 5*5 متر دست نخورده وسالم وکاوش نشده باقی نمانده .اکثر این گودالها تا حدود 6 متر از سطح تپه حفر شده بودند .در برخی موارد این گودالهای نا منظم به وسیلة تونلهایی بهم ارتباط داده شده بودند.این تونلها معمولأ در لایه هایی که از آنها اشیاء برنزی بیشتری نسبت به سایر لایه ها به دست می آمد بیشتر از سایر لایه ها عمل ارتباط بین گودالها را انجام می دادند .ریزش سقف برخی از این تونلها وضعیت گمراه کننده ای ه محل داده است وقسمت عمده ای ازاین تپه به وسیلة کشاورزانی که از خاک تپه های باستانی برای رشوه دادن به زمینهای زراعتی خود استفاده می کنند خاکبرداری شده است .سطح تپه به جدولهای 10*10 متر تقسیم نمود ه وطول شمالی –جنوبی را با حروف آلفا بت لاتین وعرض شرقی –غربی را با اعداد رومی نام گذاری کرده اند ومرتفع تر ین قسمت تپه را برای کاوش انتخاب نموده وجدول OXXرا برای حفاری وخاکبرداری انتخاب کرده .برای وسعت عمل بیشتر در آینده ،خاکبرداری خاکهای مضطرب تا سطح بقا یای غیر مضطرب تپه در سه جدول دیگر یعنی OXX وNXIX و NXX نیز انجام شد .
اولین فصل حفاری در تپة سگزآباد در دشت قزوین توسط گروه باستانشناسی و تاریخ هنر دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران به سرپرستی دکتر نگهبان آغاز گردید .
حفاری
در فصل اول پس از انتقال خاکهای مضطرب موقعیت جدولهای OXIX , NXX , NXIX , OXX نقشة دقیقی از سطح ترانشة OXX تهیه و جزایر موجود نشان داده شده است . حدود 20 سانتیمتر از سطح مرتفع ترین جزیرة داخل ترانشة OXX نسبت به جزایر خارج از ترانشه سایش پیدا کرده بود و فقط پنج سانتیمتر از ضخامت این لایه باقیمانده بود . این لایه که بیش از پنجاه سانتیمتر مربع وسعت نداشته از لایة بعدی که با رگه ای سبز رنگ به ضخامت 25 سانتیمتر مشخص بود لایة XV شماره گذاری شد .
وسعت لایة XIV بیشتر از لایة XV و به همین ترتیب وسعت لایة XIII بیش از لایه های XIV و XV بود . پس از اتمام حفاری لایة XIII چون لایة XII قسمت بیشتری از ربع جنوب شرقی ترانشة OXX را فرا گرفته بود در فصل اول ، حفاری فقط در ربع جنوب شرقی ترانشة OXX در محوطه ای به وسعت 5*5 متر تا روی خاک بکر ادامه داده شده است .
پس از تقسیم ترانشة OXX به چهار قسمت ، ربع جنوب شرقی را OXX1 و ربع شمال شرقی را OXX2 و ربع جنوب غربی را OXX3 و ربع شمال غربی را OXX4 نام گذاری گردید .
لایة I
بقایای باستانی که با شمارة I در بخش OXX1 و در گودال آزمایشی 1*1 متر در بخش OXX4 مشخص شده و نشان دهندة اولین استقرار بشر در تپة سگزآباد است . حفاری گردید و به دلیل اینکه حفاری این لایه در تمام ترانشة OXX انجام نشد به چند دلیل عمده بود :
1ـ ریزش خاکها از ضلع غربی خارج از محوطة ترانشة OXX که کار کردن را در ترانشه در عمق حدود 8 متر غیر ممکن می ساخت . برای جلوگیری از ریزش بیش از حد خاکهای مضطرب حاشیه ای به عرض یک متر در تمام طول غربی ترانشة OXX4 دست نخورده باقی گذارده شد .
2ـ قسمتی از بقایای ساختمانی لایة فوقانی بخش جنوب شرقی OXX4 را احاطه کرده بود .
3ـ وجود پلکان جهت رفت و آمد کارگران برای حمل خاکهای حفاری که قسمتی از سطح ترانشه را در لایة I احاطه کرده بود ، پلکان دیگری نیز به عرض یک متر متصل به دیوار شرقی ترانشة OXX1 از بالا تا سطح خاک بکر برای رفت و آمد تعبیه شده بود . در گودال آزمایشی جنوب غربی ترانشة OXX4 آثار یک تیر چوبی که کاملاً پوسیده شده و به صورت پودر نرم درآمده بود مشخص گردید که غیرقابل انتقال بوده و ضخامت بقایای باستانی این لایه بطور متوسط 35 سانتیمتر بود .
لایة II
در هنگام حفاری این لایه چون با محدودیت زمان روبرو شده اند از ادامة حفاری OXX2 صرفنظر شده و حفاری در OXX1 و OXX4 ادامه داده شد . OXX3 به علت وجود بقایای ساختمانی از طبقات مختلف بالاتر که به همان صورت پس از خاکبرداری شدن باقی مانده است حفاظت شده حفاری انجام نشد . OXX1 و قسمتی OXX3 را زباله دانی بزرگی اشغال کرده بود . در OXX1 حفاری را در داخل گودال انجام داده و 13 رگة مختلف را که از نقطه نظر رنگ بقایا و اشیاء ( تا حدودی ) از یکدیگر متمایز بودند مشخص شده در OXX4 حفاری لایه ، تا سطح لایة زیرین انجام گردید . در گوشة جنوب غربی OXX4 دیوارة خارجی گودال زبال دانی را که قسمت اعظم OXX3 را دراین عمق اشغال کرده بود مشخص نموده . ضخامت این لایه که از ضخیم ترین لایه های باستانی در تمام طول حفاری تپة سگزآباد بود 228 سانتیمتر بود
لایة III
در این لایه موفق شدیم آثار ساختمانی خشتی به دست آمده . در شمال OXX1 آثار دو دیوار با زاویة 90 درجه ( عمود برهم ) خاکبرداری شده و جهت دیوار اول از شمال غربی به جنوب شرقی و جهت دیوار دوم از جنوب غربی به شمال شرقی عمود بر دیوار اول است . بقایای دیوار دوم که در OXX4 واقع شده است بکلی منهدم گردیده و به صورت خشتهای نامنظم درآمده است . کف این بنا در OXX1 با یک ردیف خشت مفروش شده بود . قسمتی از این کف بصورت نواری بعرض یک متر در طول جنوب غربی شمال شرقی حفاظت شد و حفاری در بقیة قسمتهای ترانشه ادامه داده شد . ابعاد خشتها یکنواخت نبوده و بین 12*42*42 و 14*43*45 سانتیمتر متغیر بودند .
لایة IV
در این لایه یک کف کاملاً کوبیده شده تمام سطح OXX1را فرا گرفته بود . روی این کف بقایای دو اطاق که احتمالاً مدت نسبتاً طولانی مورد استفاده واقع شده بودند ( بطوریکه اندود داخلی اجاقها کاملاً سوخته شده و به صورت آجر در آمده بود ) مشخص گردیده . یکی از این دو اجاق در جنوب OXX1 متصل به دیوارة جنوبی آن و دیگری در شمال غربی که قسمتی از آن نیز درOXX4 واقع شده بود ( شکل 130 ، تصویر 2 ) . کف این لایه در OXX4 به وسیلة تودة شنی ( که از محلی که احتمالاً بستر یک رودخانه بوده است برای انجام عملیات ساختمانی آورده شده بود ) اشغال گردیده بود . هفده سانتیمتر بالاتر از کف این لایه در محل تماس دیوارة خارجی دو گودال زباله دانی کم عمق که هر یک بیش از 30 سانتیمتر عمق نداشته خاکبرداری گردید . در محل واقع بین دو گودال یک قطعه سنگ به ابعاد 30*14*18 سانتیمتر که شکل هندسی منظمی نداشت به دست آمد . ابتدا به نظر می رسید که این قطعه سنگ برای استفاده شده است ولی در بررسی بعدی معلوم شد که این قطعه سنگ قالبی بوده برای ریختن تبرهای برنزی . تورفتگی قالب کاملاً سالم باقیمانده و قسمت کوچکی از کف و هم چنین دو اجاق خاکبرداری شده در این لایه در محل خود حفاظت گردیده اند .
لایةV
بقایای یک دیوار خشتی عظیم در این لایه خاک برداری شده .طول این دیوار 820 سانتیمتر وعرض آن 165 سانتیمتر وجهت آن شمال غربی به جنوب غربی است .تونلی که یکی از گودالهای حفاران غیر مجاز دایر رادر ترانشة PXX به کف این لایه در OXX1 ارتباط می داده قسمتی از این دیوار در OXX1 بکلی از بین برده است . امتداد این دیوار را میتوان از شکاف عمودی روی دیوارة ضلع جنوبی OXX1 وهم چنین برش بخشی از خشتها را از نیروی آن مشاهده نمود .ضخامت متوسط این لایه که به عبارت دیگر ارتفاع دیوار مورد بحث می باشد ،150 سانتیمتر است . توده شنی راکه روی لایة IV انباشته شده بود احتمالأ بایستی برای ساختمان این دیوار ویا ملحقات آن آورده شده باشد . ابعاد خشتهای این دیوار ( هر چند به یک اندازه واستاندارد نبودند ) 12*38*65 سانتیمتر بود .
لایة VI
این لایه ازرسوباتی که به وسیلة سیلابها حمل شده بود وبکلی تمام لایة V را پوشانیده بود وخاکستر مربوط به لایة بالاتر که از چند زباله دانی پر آکنده به دست آمدند واین زباله دانیها در داخل لایة VI حفر گردیده بودند تشکیل می گردید . اشیاء مختلف مانند قطعات سفال وسرد وکهای گلی وسنگی ومهره های کوچک به اشکال مختلف واندازه های مختلف وآویزه های مختلف الشکل که تمام شکسته وناقص بودند وقطعات کوچکی متعلق به سر پیکانهای برنزی از این لایه به دست آمده است .
لایةVII
از این لایه آثار ساختمانی به صورت خشتهای منفرد پراکنده یا چند تایی درسطح OXX3 به دست آمده وابعاد خشتها 18*43*45 سانتیمتر بود .بقایای یک اجاق مستطیل شکل نیز در جنوب شرقی OXX3 روی کف این لایه به دست آمده که به نظر می رسد مدت زیادی مورد استفاده قرار گرفته . دیوارهای این اجاق با خشتهای باریک وطویل دست ساز ساخته شده بود که طول بزرگترین آنها 70سانتیمتر وعرض آنها 16 سانتیمتر بود . عرض این اجاق در حدود 80 سانتیمتر وعمق آن از 45 سانتیمتر تجاوز نمی کرد .
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 31 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلودمقاله دو محوطه عصر آهن یعنی تپه دین خواه و تپه سگز آباد
