دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .
مقدمه و طرح مسئله :
کوه مهمترین کانون اکولوژیکی کره زمین است، کوه ها یک پنجم سطح خشکی های زمین را تشکیل می دهند و مسکن حداقل 10 درصد از جمعیت جهان در این نواحی قرار دارند. بیش از نیمی از جمعیت جهان به آبخیزهای کوهستانی وابسته اند. کوه ها سرچشمه اصلی منابع آب شیرین جهان هستند که بدون آن حیات موجودات زنده ممکن نیست.
مطابق یک اصل بوم شناختی (ecologic) هر اندازه پستی و بلندی یا چین و شکن منطقه ای بیشتر باشد، «تنوع زیستی» یعنی گوناگونی جانوران و گیاهان آن منطقه، بیشتر خواهد بود. به این دلیل در کوه ها، گونه های بسیار متنوع جانوری و گیاهی را می توانیم ببینیم، پاره ای از گونه های گیاهی در سمت سایه گیر صخره ها و دامنه ها و پاره ای دیگر در سمت آفتاب گیر رشد می کنند. پاره ای از آنها در ارتفاع های پایین که گرمتر هستند و پاره ای دیگر در ارتفاع های بالاتر که سردتر هستند می رویند.
جانوران گوناگون هم با استفاده از پوشش گیاهی متنوع و در پناه امکانی که صخره ها و غارهای کوهستان برای زیست آنان فراهم می سازد، جمعیت های قابل توجهی را شکل می دهند. به این ترتیب، در مجموعه کوهستان ها و کوهپایه ها، «گیا» (حیات گیاهی منطقه = flora) و «زیا» (حیات جانوری منطقه = fauna) تنوع چشم گیری دارد. حال سوالی که در این قسمت مطرح میشود این است که :اکوسیستم کوهستانی از چه توانمندی هایی برخورداراست ؟ و به چه دلیل و توسط چه کسانی در حال نابودی است ؟ ایا واقعاً او اهمیت این اکوسیستم را احساس نمی کند؟
اهمیت اکوسیستم کوهستان :
کوه ها همانند سدی در برابر جریانات هوا قرار دارند. این امر موجب بروز بارش در ارتفاعات می شود. کوه ها در تمام نقاط دنیا فیلتر ورود هوای پاک به مناطق شهری هستند.
وزیدن بادها و شرایط متحول جوی به علت حضور فیزیکی ناهمواری های کوهستان است. در حقیقت کوهستان ها، آب و هوا را تغییر می دهند و آب و هوا، کوهستان ها را تحت تاثیر متقابل قرار می دهد.
از نظر طبیعی کوهستان ها حلقه ارتباطی گردش آب (هیدرولوژی) میان رطوبت آسمان در جو، با زمین و جریان های سطحی و زیرزمینی آن است. بنابراین، وجود رشته کوه های البرز در شمال و زاگرس از شمال غربی تا جنوب شرقی فلات ایران است که کشور پهناور ما را از منابع نسبتا خوبی برخوردار کرده است.
حفاظت از تنوع گونه های گیاهی و جانوری نقش تعیین کننده ای در اقتصاد شهرها، جوامع کوهستانی بویژه در ایجاد مشاغل پایدار برای آنها دارد. به همین دلیل، برای حفاظت از آنها احتیاج مبرم به تحقیق، مطالعه و آموزش است. تخریب و برداشت بی رویه در زمینه های مختلف، باعث آسیب پذیری زیستگاه شده و نسل تعدادی از گونه های گیاهی و جانوری را در معرض تهدید جدی و خطر انقراض قرار داده است.
کارشناسان معتقدند اهمیت کوه ها در تنظیم آب و هوای جهان اگر بیشتر از جنگل های بارانی نباشد، به یقین کمتر نیست. در این اکوسیستم، مخازن عظیمی از گونه های ارزشمند گیاهی و جانوری وجود دارد و جنگل های واقع در این مناطق، مخازن ژنتیکی بسیار بزرگی در طبیعت هستند.
مناطق کوهستانی در معرض شرایط سخت محیطی مانند دمای پایین، بادهای شدید و تند، حساسیت بالا، نوسانات بالای درجه حرارت و فرآیند کند ترمیم قرار دارند.
تحقیقات نشان می دهد کوه ها در تامین غذا، گذراندن اوقات فراغت و زیستگاه موجودات نیز نقشی مهم ایفا می کنند، این مناطق همچنین از اصلی ترین مراکز سکونت، صنعت و کشاورزی هستند و به همین دلیل گوناگونی فرهنگی فراوانی در این عرصه ها مشاهده می شود و توانایی بالقوه ای برای توسعه اکوتوریسم دارند.
کوه ها جزایر تنوع زیستی و محل زندگی گونه های بی نظیر و بی شماری از گیاهان و جانورانی است که در هیچ جای دیگر این کره خاکی یافت نمی شود.
در شرایط سخت آب و هوایی، محدوده تطابق انسانی و بیولوژیکی در مناطق کوهستانی فراتر می رود و در ارتفاعات بالاگیاهان و جانوران بومی مکانیسم های تطبیقی ویژه ای را در خود توسعه داده اند.
بعضی گیاهان وحشی در شرایط سخت کوهستان، گستره وسیعی را به وجود آورده اند و کاملابا محیط سازگارند.
شکنندگی این اکوسیستم ها باعث شده است تغییزات جزیی در دما، بارندگی یا ثبات خاک ایجاد شود و این خود می تواند به از بین رفتن کل جامعه گیاهی و جانوری منجر شود.
از آنجا که اکوسیستم های کوهستانی محل مناسبی برای پرورش گیاهان دارویی است، آمار ها نشان می دهد حدود 80 درصد جمعیت جهان به داروهای سنتی وابسته اند، اما متاسفانه یکی از 8 گونه گیاهی که از بیوم های کوهستانی به دست می آیند، در معرض خطر انقراض قرار دارند.
از سوی دیگر، با گسترش شهرها به سمت کوه ها بویژه کوه شهرهای ایران، احداث جاده های کوهستانی، فشار بی رویه توریسم آن هم در شرایطی که جایگاه و نقش آن از نظر اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی تعریف نشده و آحاد مختلف مردم تحت آموزش های خاص اکوتوریسم قرار نگرفته اند، از دلایل دیگری است که اعمال مدیریت ویژه را در کوهستان ها می طلبد.
کوهستان ها بستر و زیربنای توسعه از سالیان دور بوده اند، تحولات علمی، صنعتی، اجتماعی و فرهنگی مربوط به قرن های گذشته تاکنون بر پایه وجود منابع غنی کوهستان ها شکل گرفته است.
از این رو توجه مسوولان به لزوم برنامه ریزی و مدیریت، توانمند شدن و توانمند سازی اقشار مختلف مردم با نگاه دقیق و علمی به اکوسیستم ها برای پایش، حفاظت، بهره برداری پایدار و اشتغالزایی برای جوامع محلی، ضرورتی است انکارناپذیر است.
کوههای ایران
حدود 90 درصد از خاک ایران در محدوده فلات ایران واقع شده است و حدود 54 درصد خاک ایران را کوهها شکل داده اند. بدین صورت می توان گفت ایران کشوری کوهستانی محسوب میشود و بیش از نیمی از مساحت کشور را کوهها و ارتفاعات، و کمتر از 4/1 آن را نیز اراضی قابل کشت تشکیل داده است.
کوههای ایران بخشی از سلسله کوههای آلپ – هیمالیا می باشد. این سلسله کوههای از کوهستانهای جنوب فرانسه آغاز و پس از عبور از رشته کوه آلپ، از طریق شبه جزیره بالکان وارد ترکیه می شود. سپس این کمربند کوهستانی به دو شاخه شمالی - جنوبی تقسیم بندی می شود. شاخه شمالی از طریق رشته کوههای قفقاز کوچک (آذربایجان) وارد ایران شده و بصورت رشته کوه البرز به سمت جنوب و سپس به سمت شرق ادامه می یابد. شاخه جنوبی آلپ – هیمالیا از طریق جنوب ترکیه وارد ایران شده و کوههای زاگرس را تشکیل می دهد و به سمت جنوب شرق امتداد می یابد. رشته شمالی (البرز) پس از عبور ازافغانستان به فلات تبت می رسد و رشته جنوبی (زاگرس) پس از اتصال به پهنه مکران از طریق پاکستان به فلات تبت می پیوندد. روند سلسله کوههای آلپ - هیمالیا در شرق فلات تبت (شرق چین) به سمت جنوب تغییر کرده، از مجمع الجزایر فیلیپین و اندونزی و از شمال استرالیا می گذرد و در اقیانوس آرام تا نیوزلند ادامه می یابد. این کمربند عظیم محل برخورد دو ابر قاره اوراسیا و گندوانا که خود از چندین کمربند کوه زایی کوچکتر نظیر البرز، زاگرس و ........ تشکیل شده است
همانطور که بین دو ابرقاره اوراسیا در شمال و گندوانا در جنوب سلسله کوههای آلپ – هیمالیا تشکیل شده اند، بین دو خرد قاره لوت در ایران و هیرمند در افغانستان نیز کوههایی تشکیل شده اند که به مجموعه کوههای شرق ایران معروفند. کوههای ایران به دو شکل تقسیم بندی شده اند، در این مبحث سعی شده هر دو تقسیم بندی مورد بررسی قرار گیرد
می توان گفت: فلات مثلثی شکل ایران از کوههای البرز در شمال، زاگرس در غرب و جنوب غرب و ارتفاعات مکران در جنوب تشکیل شده و دیواره شرقی فلات را کوهستانهای شرق ایران می سازد. لذا می توان اینگونه بیان نمود که، ایران سرزمینی کوهستانی است که نواحی مرکزی آنرا شوره زارها، شن زارها، دریاچه های شور و دشتها پوشانده است
بعلاوه در سرزمینهای داخلی فلات مرکزی ایران علاوه بر نواحی پست، رشته کوهها و ارتفاعات منفردی نیز وجود دارد.
اکوسیستم کوهستانی اطراف تهران
با توجه به افزایش بیش از پیش جمعیت، گسترش روزافزون، کمبود فضای سبز و آلودگی شهر تهران شاهد گرایش عمومی مردم تهران برای گذراندن وقت آزاد و برخورداری از طبیعت و تنفس در فضای باز کوهستان ها و مناطق طبیعی اطراف تهران هستیم و به طور کلی این مناطق طبیعی را می توان به دو بخش تفکیک کرد.
الف- مناطق کوهستانی و دره های مشرف به تهران که دسترسی به آنها به سادگی امکان پذیر است.
ب- مناطق کوهستانی و دره های دیگر که محتاج به مسافرت کوتاه مدت برای دسترسی به آنهاست.
در قسمت الف می توان از فرحزاد، اوین، درکه، پس قلعه، گلاب دره، کلکچال و ازگل نام برد و از قسمت ب می توان به لواسانات، رودبارقصران، آبعلی، رودهن و پلور اشاره کرد. در مورد بخش الف می توان گفت که همگی آنها در ابتدا روستایی ییلاقی و خوش آب و هوا بوده اند و همین موضوع باعث جذب توسعه شهری بدین مناطق شده است ولی از آنجایی که در توسعه شهری منطق توان طبیعی محیط در نظر گرفته نمی شود، خود آن چیزی که به عنوان انگیزه باعث رونق اقتصادی می گشت (خوب بودن آب و هوا، حضور باغات و چشمه ها، امکانات محیطی) از میان برده شد و به جای آن ساخت و ساز شهری توسعه پیدا کرد. اگر امروزه بگوییم که دیگر اثری از باغات معروف و لطافت طبیعی دره های شهر شمیران نمانده، سخنی به گزاف نگفتیم. اما بخش مورد بحث قسمتی از بخش «ب» یعنی رودبار قصران و لواسانات است که قابل تعمیم به کل منطقه «ب» است که اگر هم اکنون توجه خاصی به این منطقه نشود سرنوشتی شبیه بخش «الف» پیدا می کند.
کلیات مرفولوژیک رودبار قصران و لواسانات
بخش رودبار قصران سرزمینی با کوه های بلند و دره های ژرف است که واژه قصران (معرف کهسران یا کوهساران) برای آن اسمی با مسماست. این بخش متشکل از ۴۹ آبادی با نام «دهستان رودبار قصران» و مرکزیت روستای حاجی آباد در شمال شرقی شمیرانات قرار دارد. شهر اوشان فشم و میگون که با مساحت تقریبی ۶۰ کیلومتر در سال ۱۳۳۷ به صورت شهر درآمد، در دل دهستان رودبار قصران، در یک دره طویل جای گرفته که خود از سه محل متمایز با نام های اوشان، فشم و میگون با محل های متعدد و بافت های ویژه شکل گرفته است.
بخش لواسان سرزمینی کوهستانی با دره های فراخ و دشت های نیمه هموار و با نام بامسمای «تیغه» برآمد نگاه خورشید«این بخش از دو دوهستان تشکیل شده است، دهستان لواسان بزرگ با مرکزیت روستای آباد و معروف «لواسان» با ۲۰ آبادی و دهستان لواسان کوچک با مرکزیت روستای آباد و مشهور «افجه».شهر لواسان شهر جدیدی که در سال ۱۳۴۹ به صورت شهر درآمد و در دشت نیمه هموار گلندوک در حال رشد سریع است. بخش لواسانات نیز در شمال شرقی شهرستان شمیرانات قرار دارد.
اهمیت اکوسیستم کوهستانی لواسانات و رودبار قصران
سازمان ملل متحد به دلیل اهمیتی که اکوسیستم کوهستانی در زندگی جوامع انسانی دارد، سال ۲۰۰۲ را به نام سال بین المللی کوهستان نامید. وجه تمایز کوه ها با سایر بوم ها بعد ارتفاعی آنهاست که این وجه، مهم ترین خصوصیات اکولوژیکی کوه ها را تشکیل می دهد. با افزایش ارتفاع، زون های حیاتی متفاوتی در کمربندهای ارتفاعی کوه ها شکل می گیرد و بخش عظیمی از تنوع زیستی را در خود جای می دهد. به عنوان زیستگاه های جزیره ای نیز کوه ها یکی از مراکز بومزادی به شمار می روند. همچنین غنای گونه های بومی باستانی به عنوان شاخصی از تنوع زیستی کوه ها را از نظر اهمیت در صدر بیوم های زمینی قرار داده است.
عوامل تهدیدکننده اکوسیستم کوهستانی شهرستان شمیران (لواسانات و رودبار قصران)
اکوسیستم های کوهستانی در تمامی کشورهای جهان در اثر فعالیت های موثر انسانی دگرگون شده و به تخریب کشیده شده اند. این دگرگونی ها از نظر نوع عوامل و شدت آسیب، میزان خطر و درجه حساسیت در مناطق مختلف ایران کاملاً متفاوت است. شهرستان شمیران (لواسانات و رودبار قصران) به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و همسایگی با کلان شهر تهران، میزان آسیب رسانی و تخریب آن از شدت و حساسیت بالایی برخوردار است. مهم ترین عوامل تهدیدکنننده اکوسیستم کوهستانی شهرستان شمیران عبارتند از:
- بوته کنی و قطع درختان و از بین بردن باغات و به منظور ساخت وساز که در چند سال اخیر یکی از مهم ترین عوامل تهدیدکننده و تخریبی محیط زیست این مناطق بوده.
- چرای بی رویه دام در اراضی مرتعی، که باعث از بین رفتن پوشش گیاهی می شود.
- بهره برداری از معادن، بدون آنکه اراضی تخریب شده را احیا کنند.
- جاده کشی و توسعه بی رویه شبکه دسترسی در دامنه های بکر کوهستان و همچنین سوء استفاده از طرح هایی همانند طرح طوبی که باعث خصوصی شدن بسیاری از مراتع طبیعی و اراضی کوهستانی که اصولاً به آنها منابع ملی می گویند شده و شدت ساخت وساز در آنها از دیگر مواردی بود که باعث از بین رفتن پوشش گیاهی و اختلال در حیات وحش این منطقه شد.
- هجوم جمعیت ناآگاه به مسائل محیط زیست در روزهای تعطیل و غیرتعطیل به این منطقه کوهستانی برای گذراندن اوقات فراغت و تفریح و عدم وجود سازمان مسئول برای حفظ و مدیریت کوهستان و وجود نیازهای تفرجی از قبیل توقف و استراحت، صرف خوراک و نیاز های بهداشتی باعث به وجود آمدن بسیاری از ناهنجاری های زیست محیطی در منطقه شده، به طوری که پس از یک روز تعطیل بسیاری از مناطق آرام و زیبا به زباله دانی بزرگ تبدیل شده که انواع و اقسام زباله ها از جمله قوطی نوشابه ها، کنسروها و پلاستیک ها در هر نقطه خودنمایی می کند
یکی از عوامل بسیار مؤثر در آب و هوای تهران وجود رشته کوه البرز است. این کوه به تهران شرایط آب و هوایی معتدل بخشیده که البته شهرسازی های نادرست و آلوده سازی بیش از حد ،باعث نادیده انگاشتن نقش کوه های البرز در تلطیف آب وهوا شده است.
کوه ها سرچشمه های آب شیرین هستند. بخش عمده آب شرب تهران از سد لتیان و امیرکبیر و دریاچه لار تأمین می شود که سرچشمه رودخانه های سرریز به این سدها در البرز کوه است. کوهستان البرز در باران سازی بر فراز استان تهران نیز نقش عمده ای دارد. پس نتیجه می گیریم بدوی ترین نیازهای ما برای زنده ماندن -آب و هوا- رابطه مستقیم با البرز کوه دارد و حفاظت و پاسداری از آن در واقع کمک به زیست خود و نسل های آتی است.
اگر گردشگری برای استفاده از سکوت وآرامش طبیعت به کوه های اطراف تهران پناه برد تا با گوش فرادادن به موسیقی الهی و آسمانی آب و باد به آرامشی بی نظیر برسد، دیدن مناطقی آلوده و زباله های انسان ساز تمام هارمونی روح را به هم می ریزد. زباله ها در رودخانه ها جمع شده، پای درخت ها بطری های پلاستیکی نوشابه و ظروف یک بار مصرف تنقلات مخصوص کوهستان ریخته و شاخه هایی که به دست آدم های بی توجه شکسته و در آب رود، فروغلتیده و در پس خود زباله هایی انبوه نگاه داشته است. دیدن این مناظر تأسف برانگیز، بسیار تأثیرگذار است.
کوه ها، برج های آب
کوه ها را به سبب ایفای نقشی اساسی در تولید و توزیع حدود 80 درصد آب های شیرین جهان، برج های آب نام نهاده اند.
کوه ها سدهایی هستند در برابر جریان هوای کره زمین، هوا و رطوبتی که در آن است، در برخورد با کوه به بالا رانده و در نتیجه سرد و متراکم می شود. در این حال، امکان بارش باران و برف فراهم می شود. بارش ها یا از شکاف ها و حفره های کوهستان به عمق زمین نفوذ می کنند - و به این ترتیب از تبخیر شدن در امان می مانند و در پایین دست ظاهر می شوند - یا به شکل برف ذخیره می شوند و از محل این ذخیره، امکان جریان یافتن پیوسته جویبارها و رودها فراهم می آید. اگر کوه ها نبودند، در سرزمینی مانند ایران، بارش از آن چه که هست کمتر می شد و در تابستان ها هیچ روانابی نداشتیم. بنابراین می توان گفت که کوه ها، برج هایی هستند که آب را ذخیره می کنند و در طول سال، دامنه ها و کوهپایه ها و دشت ها را با جریان «کنترل شده» آب سیراب می سازند.
با افزایش جمعیت و بالارفتن تقاضا برای آب سالم، ظرفیت و پتانسیل بروز مناقشات بر سرآب نیز فزونی یافته است.به دنبال اهمیت مدیریت مناسب و اصولی اکوسیستم های کوهستانی به منظور تامین منابع آبی جهان، حفظ امنیت بلندمدت این منابع برای بقای بشر توجه تمام دولت ها را به خود جلب کرده است.
بر اساس، آمار سازمان های بین المللی، هر روز از هر 2 نفر انسان روی کره زمین یک نفر تشنگی خود را به وسیله آبی که از کوه ها سرچشمه می گیرد برطرف می کند لذا تهدید این منابع به نوعی تهدیدی برای ادامه حیات تمام ساکنان کره زمین است.
به این ترتیب مشخص است یک میلیارد چینی، هندی و بنگلادشی، 250 میلیون نفر در آفریقا و کل جمعیت کالیفرنیا به جریان آب ممتد، تازه و تمیز کوه ها متکی هستند.
با این وجود، هنوز آینده این منابع در پرده ای از ابهام است و حمایت از این اکوسیستم ها توجه ویژه ای را می طلبد.
نواحی کوهستانی از چه توانمندی هایی برخوردارند؟
1 – کوهستان تأمین کننده آب و خاک :
شکل گیری روستا و رونق فعالیت های اقتصادی آن وابسته به کوهستان اطراف است؛ زیرا باغ ها و مزارع به روی خاک ها شکل گرفته اند. این خاک ها حاصلخیز از آبرفت هایی که از دامنه کوه ها با خود به همراه می آورند تشکیل شده اند. عامل تجمع جمعیت در شهر تهران و شهرک ها و روستاهایی که بر روی دشت تهران شکل گرفته اند، کوههای البرز است. رودهای جاجرود و کرج که از این کوه ها جاری می شوند و خاک های حاصل خیز آبرفتی، دشت های تهران و کرج، موجب ادامه حیات شهری و رونق کشاورزی می باشد.
در مجموع ، رونق فعالیت های اقتصادی در نواحی جلگه ای و دشت ها مرهون نواحی کوهستانی مجاور است، در حالی که کوهستان به علت شیب زیاد، از آب و خاک بهره چندانی نمی برد.
2 – کوهستان و تولید انرژی :
آب های روان در کوهستان با به چرخش درآوردن توربین برق تولید می کنند که آن را برق آبی می نامند. نواحی کوهستانی توانایی زیادی برای تولید برق آبی دارند. علاوه بر تولید برق آبی اختلاف فشار بین نواحی کوهستانی و سرزمین های اطراف سبب وزش بادهای محلی می شود. برخی از این بادها به علت سرعت زیاد، جهت ثابت وزش و مدت زمان طولانی وزش در طول سال می توانند عامل تولید برق بادی باشند اطراف دریاچه سد منجیل یکی از نواحی مستعد کوهستانی ایران برای تولید برق بادی است و اولین نیروگاه بادی کشورمان در این مکان تأسیس شده است.
3 – کوهستان محیطی مناسب برای پرورش دام :
مراتع و علفزارهای وسیع این نواحی محیطی مناسب را برای پرورش دام، به خصوص گوسفند،فراهم می آورند. به همین دلیل، اصلی ترین کشورهای پرورش دهنده ی گوسفند یا کوهستانی اند یا بخشی که گوسفندداری در آن رواج دارد کوهستانی است.
4 – کوهستان و جاذبه های گردشگری :
نواحی کوهستانی با توجه به ویژگی های طبیعی و محیطی خود گردشگران زیادی را جذب می کنند چند نمونه از این جاذبه ها عبارتند از :
1 – وجود دامنه های پربرف کوهستان ها سبب رونق ورزش های زمستانی مثل اسکی می شود 2 – وجود دره های عمیق و چشم اندازهای زیبای کوهستانی سببب گسترش تفریحاتی چون گردش در ارتفاعات و تماشای مناظر و ایجاد خانه های ییلاقی شده است. 3 – دریاچه های کوهستانی سالیانه میلیون ها گردشگر را جذب می نماید. گردشگران به منظور انجام قایقرانی، تفریح و استراحت معمولاً روزهای متمادی را در کنار دریاچه های کوهستانی می گذرانند.
4 – چشمه های آب گرم نواحی کوهستانی به علت برخورداری از خواص درمانی، سالیانه میلیون ها نفر را به خود جذب می کنند. شهرک های تفریحی و توریستی در کنار این چشمه ها شکل گرفته است. در کشور ما، شهر توریستی سرعین دردامنه کوه های سبلان نمونه ای ازاین گونه شهرک هاست.
کوهستان وسعت پرواز پروانه ها
بررسی ها نشان می دهد اکوسیستم های کوهستانی یکی از مهم ترین زیستگاه های پروانه های ایران هستند که امروزه به دلیل تغییر کاربری و از سوی دیگر بر اثر چرای مفرط دام در مراتع، زیستگاه این حشرات به خطر افتاده و زندگی پروانه ها را نیز در معرض تهدید قرار داده است.
به نحوی که متاسفانه در برخی مناطق، تعداد گونه های قابل مشاهده پروانه ها بسیار کمتر از سال های گذشته است.
از سوی دیگر، از آنجا که ایران کشوری کوهستانی است، حفظ اکوسیستم های کوهستانی برای حفاظت از گونه های حشرات بسیار اهمیت دارد؛ به طوری که در صورت نابودی حشرات، اکوسیستم کوهستانی به خطر می افتد و در صورت نابودی کوهستان حشرات از میان می روند.
تحقیقات نشان داده است حشرات در گرده افشانی و چرخه مواد غذایی نقش اساسی در اکوسیستم ها دارند که این مساله در اکوسیستم های کوهستانی بویژه در ارتفاعات بالاخود را بیشتر نشان می دهد.
اکوسیستم های کوهستانی درارتفاعات وابسته به گیاهان بالشتکی مثل گونه های خاردار هستند؛ چراکه این گیاهان در فصل سرما حشرات را در خود جای می دهند.
براساس مطالعات، در صورت نابودی گیاهان، یک سانتی متر از خاک کوهستان که طی 100 سال تشکیل شده است، با بارش یک باران شسته می شود و از میان می رود و وقوع این سیلاب ها زیستگاه پروانه ها را تهدید می کند.
از سوی دیگر، شاهد تبدیل و تغییر اراضی کوهستانی، جنگلی و زمین های کشاورزی هستیم، به طوری که هم اکنون مناطق کوهستانی زاگرس، البرز، شمال خراسان و آذربایجان تحت فشار این نوع تخریب ها هستند.
بررسی ها نشان داده است کوهستان های شمال خراسان دارای بارندگی های کمتر و مراتع کمتر هستند؛ اما در عین حال به دلیل کوچ نشینی دام زیادی در منطقه وجود دارد که اول بهار حرکت کوچ نشین ها شروع می شود و چرای حیوانات، مرتع را از میان می برد.
تحقیقات نشان داد است تنوع پروانه های ایران در کوه های زاگرس بیشتر است. این کوه ها به دلیل ویژگی های خاص، موقعیت جغرافیایی و توپوگرافی منحصر به فرد از نظر زمین شناسی از قابلیت بالای گونه زایی برخوردار است که این امر در مورد پروانه ها خود را بیشتر نشان داده است، چرا که این منطقه دارای شرایط آب و هوایی منحصر به فرد است.
علیرضا نادری، یک کارشناس و متخصص در زمینه حشرات بر اساس بررسی های انجام شده، برای پروانه های استان تهران گفت: استان تهران دارای 3 یا 4 گونه بومی (اندمیک) پروانه است که در هیچ کجای دنیا قابل مشاهده نیست. در کوهستان توچال با ارتفاع 4000 متر در فصول مختلف می توان حدود 100 گونه پروانه را مشاهده کرد، یعنی یک چهارم پروانه های کشور در کوهستان توچال قابل مشاهده هستند.
کوه ها آسیب پذیرترین اکوسیستم های جهان
دخالت انسان در محیط کوهستان با ایجاد کارخانه ها، توسعه راه سازی و حفر تونل و همچنین از بین بردن پوشش گیاهی در بیشتر موارد بدون رعایت نظم و قواعد حاکم بر محیط صورت می گیرد که نتیجه این برهم خوردن تعادل زیست بوم های کوهستانی ها ست.
کشورها در بهره برداری از مواهب کوهستانی عملکرد متفاوتی دارند. به این صورت که برخی از کشورهای کوهستانی با محیط رابطه منطقی برقرار کرده اند و از حداکثر امکانات و توانمندی های کوهستان به طور مطلوب بهره مند می شوند. در مقابل، برخی دیگر از کشورها به اشکال ابتدایی بهره گیری از کوهستان مانند معیشت گله داری کوچ نشینی بسنده نموده و به سطوح پایین زندگی قناعت کرده اند. کشور سوئیس کشور مثال بارز گروه اول و کشور افغانستان نمونه مشخص گروه دوم است.
کوه های ایران نیمی از مساحت کشور را در بر گرفته اند و هر یک با قامتی استوار، سایه ای از پایداری را بر این مرز و بوم افکنده اند، اما دهه های اخیر موجی از تخریب از جمله افزایش جمعیت، گسترش راه ها، بهره برداری نامناسب از معادن، چرای بی رویه در مراتع و گسترش شهرها و روستاها، همه و همه خسارات جبران ناپذیری را برای آن به ارمغان آورده است.
کوه ها علاوه بر نقش مهمی که در وضعیت محیط زیست طبیعی و ایجاد شرایط آب و هوای گوناگون ایفا می کنند، تاثیر بسزایی نیز بر محیط های همجوار و بخصوص جوامع انسانی دارند.
کوه ها ذاتا حساس و شکننده هستند و قرار گرفتن کوهستان های کشورمان در منطقه خشک جهان مزید بر علت شده و بر حساسیت و آسیب پذیری کوه ها افزوده است. کوه ها از دو ناحیه انسانی و طبیعی در معرض فشار و تخریب قرار دارند، میزان فرسایش خاک و تخریب در کوه های ایران در مقایسه با دیگر کشورها فوق العاده زیاد است، به همین دلیل این نواحی نیازمند توجه بیشتر و حفاظت اصولی تر هستند.
اما بیش از نیمی از جمعیت جهان به منابع آب کوه ها برای کشاورزی، صنایع و از همه مهم تر آشامیدن وابسته بوده و سرچشمه مهم ترین رودهای جهان مثل نیل، آمازون و گنگ در کوه ها قرار دارد، به دلیل پستی و بلندی، ارتفاع و سرسبزی محیط، کوه ها در برگیرنده مجموعه ای از جلوه های طبیعی بوده و میزبان میلیون ها گردشگر و کوه پیما از سراسر دنیا هستند.
بخش عمده جنگل های جهان در کوه ها و سرزمین های مرتفع قرار دارند و این جنگل ها به علت قرارگیری در سرچشمه های آبخیز از اهمیت فوق العاده ای برخوردارند، گنجینه های ارزشمند گیاهی و جانوری و مراتع و مناظر زیبا و آرامش بخش از دیگر فواید این محیط های بکر به شمار می روند.
با توجه به اینکه کوه نماد مقاومت، پایداری و سربلندی بوده، تمدن های درخشان بسیاری که میراث فرهنگی جوامع بشری هستند در کوه ها متولد شده اند.
این در حالی است که محیط های کوهستانی از جمله حساس ترین اکوسیستم های زیستی این کره خاکی به شمار می روند و کوه ها در تولید باران و برف و تعدیل آب و هوا نقش اساسی دارند.
اما متاسفانه این اکوسیستم مهم به دلیل فعالیت های مخرب انسان در خطر تهدید قرار دارند و کوهستان ها با آهنگی سریع رو به تخریب گذاشته اند و برای انسان پیامدهای ویرانگری نظیر سیل به بار می آورد که گاه از آن ها به عنوان بلایای طبیعی یاد می شود.
در این راستا نهادینه کردن افکار حفاظت از کوه ها و رسیدن به منافع اقتصادی با حفظ و شناسایی این ارتفاعات، جلوگیری از ورود و خروج بی رویه افراد داخلی و خارجی نگرشی است که به ارائه آموزش های زیست محیطی و جلوگیری قاطع از آلودگی انسانی به داخل مجموعه های کوهستانی باید صورت گیرد.
اما متولیان حفاظت از کوه ها علاوه بر توجه به فضای سبز باید قبل از آنکه کویرها به مجموعه ای از جاده های آسفالته و خاکی تبدیل شود و زباله ها کوه ها را فرا گیرد و رودخانه ها بستری برای حمل زباله شوند و مراتع به ویلاهای اختصاصی تبدیل شوند، چاره اندیشی کرده و آن ها را از خطر نابودی حتمی نجات دهند.
چرا اکوسیستم کوهستان حساس، آسیب‌پذیر و شکننده است؟
به دلیل شکل فیزیکی و اکولوژی مناطق آسیب‌پذیر محسوب می‌شوند وجود شیب و قله‌ها و دره‌ها و یالها، وضعیت پیچیده‌ای را در این محیط بوجود می‌آورد.
ترمیم پوشش گیاهی تخریب شده در شیب‌های تند، مشکل و بعضاً تقریباً غیرممکن است.
گاهاً ممکن است تا چند قدم پیشروی در کوهستان شاهد تغییر آب و هوایی کاملاً متفاوت باشیم.
با گرفتن صد متر ارتفاع گوئی صد کیلومتر عرض جغرافیایی را طی کرده‌ایم و بطور متوسط یک درجه از دمای هوا کاسته میشود.
هر یک جبهه‌های مختلف کوه به علت قرار گرفت در وضعیت خاصی دارای آب و هوا، پوشش گیاهی، درجه حرارت ویژه میباشد. با جابجا کردن حتی یک سنگ اکوسیستم موجود کوهستان به هم می‌ریزند. در ارتفاعات عمر فصل رویشی کوتاه و فقط گیاهانی قادر به ادامه حیات هستند که از قدرت انطباق بالایی برخوردار می‌باشند.
شرایط متغیر و متضاد آب و هوایی و تغییرات در ارتفاع همگی باعث می‌شوند کوچکترین دخالت منجر به تخریب شدید مناطق گردد.
بعلت حضور شرایط سانحه‌خیزی و آسیب‌پذیری جوامع کوهستانی نیز به همان نسبت آسیب‌پذیرند.
تمام زیست‌بومهای کوهستانی مشابه نیستند اما همه آنها چه در جنگلهای استوایی، چه در سبزه‌زارهای کوههای آلپ و یا در امتداد جویبارهای ناشی از یخچالهای طبیعی دو چیز را با هم مشترک دارند:
ارتفاع و گوناگونی، تغییرات سریع در ارتفاع، شیب تند یا ملایم و زاویه تابش خورشید تأثیر عجیب و نفوذی باورنکردنی روی دما، باد، رطوبت و ترکیب خاک در فواصل کم دارد. این تغییرات پیچیده و ظریف و مجموعه‌هایی از حیات را به وجود می‌آورند که در هیچ کجا جز در یک ارتفاع یعنی در یک رشته‌کوه مشخص یافت نمی‌شود.
در ارتفاعات بالا، گیاهان و جانوران بومی، ساز و کارهای ویژه‌ای برای بقای خود بوجود می‌آورند. برخی گلهای وحشی کوههای آلپ برای مثال به طوری خود را با شرایط اطراف وفق داده‌اند که در سایه یک صخره‌سنگ منفرد و مجزاء زندگی می‌کنند.
اولین حرکت‌های جهانی حفاظت
در سال 1992 سازمان ملل متحد در کنفرانسی که به کنفرانس زینی معروف شد در شهر ریودوژانیرو برزیل در بخش 13 دستور کار 21 توجه جهانیان را به آسیب‌پذیر بودن اکوسیستم کوهستان معطوف نمود این بخش به مدیریت محیطهای کوهستانی و توسعه پایدار کوهستانها اختصاص دارد و توصیه‌ها و دستورالعملهایی را به منظور محافظت از این نواحی ارائه می‌نماید. همچنین در این بخش رسیدگی و توسعه اجتماعی اقتصادی جوامع کوهستانی ضرورتی فوری و حیاتی تعریف شده است. بعد از کنفرانس ریو فعالیتها و تلاشها از طرف کشورها و سازمانهای دولتی و غیردولتی به منظور اعمال مدیریت صحیح در این محیطهای باارزش شدت گرفت یکی از این اقدامات تشکیل سازمانی بنام گردهمائی کوهستان میباشد، این سازمان با ترتیب دادن نشست‌ها و کنفرانس‌هایی در کشورهای مختلف در راستای مبادله اطلاعات بین کشورهای کوهستانی جهان و حمایت از توسعه پایدار نواحی کوهستانی گام برداشته است.
مهمترین اقدام گردهمایی کوهستان در سالهای اخیر تشکیل اولین اجلاس جهانی کوهستان است که در خرداد 1379 در کشور فرانسه برگزار شد که به مسائل مرتبط با اکوسیستم‌های کوهستانی پرداخت.
سال 2002 سال بین‌المللی کوههاInternational year of mountains (IYM) 2002
بنا به پیشنهاد و تأکید طرفداران محیطهای کوهستانی که از سالها قبل انجام گرفته سازمان ملل متحد سال 2002 را سال بین المللی کوهها نامیده است. سازمان خواربار و کشاورزی (FAO) نهاد مسئول همکاری با دولتها سازمانهای غیردولتی و دیگر سازمانهای وابسته به سازمان ملل در این زمینه است. هدف کلی از اعلام سال کوهها افزایش آگاهی جهانی در مورد اهمیت کوهها و وضع زندگی مردم کوه‌نشین و کمک به توسعه پایدار این مناطق بوده است که چند موضوع را تحت تعقیب قرار می‌دهد.
الف: فراهم سازی وضعیت مناسب برای کوهها با تبلیغ حفاظت آنها و پیشبرد توسعه پایدار در این مناطق
ب: افزایش آگاهی در مورد اکوسیستم‌های کوهستانی و اهمیت آنها در تامین آب و بعضی از کالاهای استراتژیک و خدمات.
ج: تبلیغ و دفاع از میراث فرهنگی جوامع کوهستانی
د: توجه به درگیری‌ها در مناطق کوهستانی و کمک به پیشبرد صلح در این مناطق یکی از شعارهای اصلی این سال می‌گوید «ما همه مردمان کوهستانیم» و هدف از طرح این شعار این استکه بدانیم همه مردم وابسته کوه و تحت تأثیر آنها هستند.
کوهها تأمین‌کنندة آب شیرین جهان
میدانیم 4/3 سطح کرة زمین را آب فراگرفته که از این مقدار آب موجود روی زمین فقط 3% قابل شرب می‌باشند و از این مقدار قابل شرب 2% بصورت کوههای یخی غیرقابل دسترسی فقط 1% آب موجود قابل شرب و قابل دسترسی میباشد که بصورت چشمه‌ها و رودها جاری میباشد. درصد بیشتری از نزولات آسمانی در ارتفاعات میباشد که یا بصورت رود جاری میشود یا در کوه ذخیره میشود که ذخیره شدن یا بصورت نفوذ در داخل کوه میباشد یا بصورت یخچالها و برفچالها به مرور زمان ذوب شده و جاری گردیده و موجب ادامه زندگی انسان و جانوران و گیاهان میشود.
به همین علت میباشد که کوهها را برجهای آب نامگذاری کرده‌اند. تلفات آب در کوهستان به علت دمای پاینتر کمتر است و مقدار بیشتری از بارندگی تبدیل به آب جاری میشود یا به زمین نفوذ می‌کند.
آب در کوهستان بلند از کیفیت بهتری برخوردار میباشد و به علت حرکت در شیب قدرت پالایش بیشتری دارد. آب رودها به صورت طبیعی تصفیه شده و خطر آلودگی کمتری نسبت به آبهای جاری در دشتها دارد.
لزوم پاسداشت کوهستان ها
سال بین المللی کوهها (IYM) چیست؟
در سایه رشد سریع آگاهی ها در زمینه اهمیت مناطق کوهستانی و با توجه به پیشنهاد مطرح شده از طرف کشور قرقیزستان ، مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نوامبر 1998 ، سال 2002 را سال بین المللی کوهستان (IYM) نامید و سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد(FAO) مسئولیت هماهنگی فعالیتها در سطح جهان را عهده دار گردید تا با همکاری دولتها به ویژه برنامه محیط زیست سازمان ملل (UNEP) ، برنامه توسعه سازمان ملل (UNDP) و یونسکو ، مسائل مربوط به این سال را دنبال نمایند.
برگزاری سال بین المللی کوهها (IYM) چالشی بزرگ و فرصتی استثنایی است که نباید تنها به یک دوره کوتاه یکساله محدود گردد، بلکه باید بعنوان قدمی مهم در فرآیند بلند مدتی که از "کنفرانس زمین" در ریودوژانیرو در سال 1992 آغاز گردیده است ، مورد توجه قرار گیرد. در این کنفرانس افزایش سطح آگاهی عمومی ، کسب اطمینان از تعهدات سیاسی ، مالی و تشکیلاتی به منظور اجرای توسعه پایدار کوهستان در بخش 13 “ دستور کار 21 “ مورد توجه قرار گرفته است.
این فرآیند باید فراتر از سال 2002 را در بر گیرد و طرحی برای رفع فقر و کمک به مردمی باشد که در مناطق کوهستانی زندگی می کنند. این طرح همچنین باید توجه جهانیان را به میراث فرهنگی این جوامع جلب نماید ، همچنین باید به حفاظت و تعمیم بهره برداری پایدار از منابع طبیعی کوهستان یاری رساند. این سال فرصت بی نظیری را جهت قرار دادن مسایل کوهها در جایگاه بالاتری در دستور کار 21 و رسیدن به رفاه و توسعه یکسان برای میلیون ها انسانی که در مناطق بالادست و کوهستانی زندگی می کنند، فراهم می آورد.
برای تضمین موفقیت IYM ، فعالیت در چند زمینه لازم است : تولید وتبادل اطلاعات ، افزایش آگاهی و حساسیت ، بهبود وضعیت حفاظتی و توسعه منابع کوهستانی برای رفاه جوامع کوه نشین از طریق برنامه ریزی ، هماهنگی و اقدامات موثر ، احساس تعهد و فداکاری.
موفقیت سال بین المللی کوهها همچنین در گرو اقدام دولتها در جهت حمایت از "دستور کار کوهستان" از طریق اعمال سیاستهای مناسب می باشد.
اهداف
سال بین المللی کوهها در چارچوب اهداف کلی خود و به منظور تامین رفاه جوامع کوهستانی در زمان حال و آینده – با در نظر گرفتن توسعه پایدار کوهستان - و حفاظت از این نواحی و شناساندن فرهنگ ها و میراث مردمان کوهستان ، برنامه های زیر را دنبال می نماید :
معرفی راهکارهای جدید برای بهبود وضعیت معیشتی مردمان بومی وهمچنین حفاظت پایدار از محیط کوهستان
افزایش آگاهی و دانش درباره اکوسیستم های کوهستانی ، اهمیت ، پویایی و عملکرد این نواحی در تامین برخی از منابع استراتژیک و حیاتی- به ویژه آب و منابع غذایی - که برای معیشت و زندگی جوامع روستایی و شهری ، در مناطق مرتفع و حتی دشت ها و مناطق کم ارتفاع ضروری می باشند
تقویت ابزارهای اطلاع رسانی مانند رسانه های گروهی ، نشریات و مطالب آموزشی به منظور ترغیب عموم مردم به بحث و گفتگو پیرامون اهمیت کوهها در سطح بین المللی
تدوین خط مشی ها و اجرای سیاست های مناسب به منظور تحقق توسعه پایدار کوهستان و حفاظت از این نواحی در سطوح ملی
تقویت و حمایت از میراث فرهنگی جوامع کوهستانی و دانش بومی مردمان کوهستان
توجه به منازعات و درگیری های نظامی در مناطق کوهستانی و تلاش برای تحقق صلح در این نواحی
قسمت هایی از متن اصلی بخش 13
کنفرانس سازمان ملل متحد درباره محیط زیست و توسعه
ریودوژانیرو ـ برزیل
اجلاس زمین (UNCED) در ژوئن 1992، در ریودوژانیرو برگزار شد. مهمترین دستاورد این اجلاس، دستور کار 21 است که شامل 40 بخش می باشد و توسط 181 کشور عضو سازمان ملل متحد امضا شد. دستور کار 21 مهمترین معضلات جهان را مطرح، راههای حل این مشکلات و استراتژی های توسعه پایدار انسانی و حفاظت از محیط زیست را در قرن 21 پیشنهاد می کند.
قسمت هایی از متن اصلی بخش 13
مدیریت اکوسیستم های شکننده - توسعه پایدار کوهستان
کوه منبع مهمی از آب ، انرژی ، مواد معدنی ، محصولات جنگلی و کشاورزی و همچنین یکی از اصلی ترین مراکز تفریحی محسوب می شود. کوهها همچنین به عنوان بخش مهمی از اکوسیستم بزرگ این سیاره ، زیست گاه گونه های متفاوتی از گیاهان و جانوران می باشند که برخی از آنها در معرض خطر انقراض قرار دارند. با این حال ، اکوسیستم های کوهستانی به شدت آسیب پذیر می باشند. این اکوسیستم ها در معرض فرسایش سریع خاک ، رانش زمین و نابودی زیست گاه ها و تنوع ژنتیکی قرار گرفته اند. گسترش فقر و جمعیت فزاینده مناطق کوهستانی باعث از بین رفتن پوشش گیاهی ، نابودی جنگل ها ، تعلیف بیش از حد احشام در مراتع و بهره برداری بی رویه از منابع موجود در مناطق کوهستانی می گردد.لذا مدیریت متناسب مناطق کوهستانی و توسعه اجتماعی - اقتصادی مردمان آن ، شایسته توجه و اقدام فوری است.
خلاصه ای از سخنرانی دبیرکل فائو به مناسبت آغاز رسمی سال بین المللی کوهها
دکتر جک دیوف ، دبیرکل سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO)
نیویورک - 11 دسامبر 2001
... بیش از نیمی از مردم جهان - سه میلیون نفر - برای آب شیرین به کوهها وابسته اند. آب برای تولید غذا ، تولید برق ، بقای صنعت و از همه مهم تر برای نوشیدن از نیازهای اساسی جامعه جهانی می باشد. اما در حال حاضر یخچالهای عظیم که منشاء آب برای بسیاری از رودخانه ها و انسانها هستند با سرعتی بی سابقه در حال ذوب شدن می باشند که این امر به اعتقاد بسیاری از دانشمندان به واسطه گرم شدن زمین حادث شده است. کوهها جزایر تنوع زیستی هستند. مسکن گونه های بی نظیر و بیشماری از گیاهان و جانورانی که در هیچ کجای دیگر کره خاکی یافت نمی شوند. همچنین کوهها به منزله چزایر تنوع فرهنگ ها و مسکن یک دهم از جمعیت جهان می باشند.
ما به کمک یکدیگر باید فرهنگ های کوهستانی را تقویت نموده و فقر و گرسنگی را از این مناطق ریشه کن نماییم. این امر چالش اصلی سال بین المللی کوهها است.
... من سال 2002 را فرصتی استثنایی برای به اجرا درآوردن بخش 13 و قرار دادن کوهها در جایگاهی بالاتر در دستور کار جهانی می بینم که این امر با افزایش آگاهی در مورد اکوسیستم های کوهستانی و فرهنگ کوهها میسر می گردد.
هدف سال بین المللی کوهها ساده و در عین حال بلندپروازانه است : اطمینان از رفاه مردم کوهستان از طریق توسعه پایدار اکوسیستم های کوهستانی. برای دستیابی به اهداف سال 2002 ، دو شرط وجود دارد : نخست صلح ، دوم امنیت غذایی.
... اهل هرکجا که هستیم ، اهل کوههای بلند یا دشت های کم ارتفاع ، همه ما مردمان کوهستانیم. همه ما وابسته به کوهها ، در ارتباط با آنها و متاثر از آنهاییم ، به طرقی که پیش از این هرگز تصور آن را نمی کردیم.
امروز من از همه شما دعوت می کنم به من ملحق شوید تا به عنوان اولین قدم در بزرگداشت این سال ، برای رفع فقر و جنگ در کوهها خود را متحد نماییم.
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 29 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
