پروین رخشنده معروف به پروین اعتصامی متولد 1385 خورشیدی در شهر تبریز به دنیا آمد که پروین اعتصامی دختر میرزا یوسف خان اعتصامی آشتیانی معروف به «اعتصام الملک» که خود از دانشمندان معروف است.
پروین ادبیات فارسی و عربی را نزد پدر دانشمند خود و معلمان خصوصی و خانوادگی فرا گرفت پس از اتمام دوره در مدرسه دختران امریکایی در تهران به تحصیل زبان پرداخت و دور دانشجویی رت سپری کرد. پروین رخشنده فقط سی و چهار سال در این دنیای فانی زندگی کرد، در تاریخ 16 فروردین ماه 1320 شمسی برابر با 1360 قمری در تهران وفات کرد و در شهر مقدس قم در صحن مطهر حضرت معصومه در کنار مزار خانوادگی و در کنار مزار پدرش بخاک سپرده شد و قطعه کوچک شعر در مورد خود می سراید
ایدل اول قدم نیکدلان با بد و نیک جهان ساختن است
دل دیوانه عمارت کردن خوشتر از کاخ بر افراختن است
پروین اعتصامی در دورانی به کمال قدرت سخن خویش و دید که پردة سیاه دیکتاتوری بر سر ایران کشیده شده بود حکیمه سنگین دیکتاتوری و دژخیمان هرزه اش بر سینه های مردم فشار وارد می آورد، مسلم است که این وضع رسوا نمی توانست در روح شاعر و در سخن نغز او تأثیر نکند بر عکس می توان گفت که فشار ظلم و ستم بحدی که بر مردم ایران وارد می شد. پروین را خرد کرده و نگاه او را از زندگی از شادی شگفتی آفرینش منصرف ساخته بود. دوران دیکتاتوری رضاخان در آثار پروین بخوبی نمایان و مشهود است در گرایش او بطرف تصورات عرفانی بی تأثیر نبوده است این دوره شکل منفی در آثار او بروز کرده است این تنها عامل نبوده بلکه پروین زن بود و بعلت وضع خاص زنان در اجتماع آن روز ایران امکان هیچگونه فعالیت سیاسی و اجتماعی را نداشته است و دنیا و مسائل روزمره زندگی را نه از راه یک مشاهده عینی بلکه تنها از خلال کتابها بیشتر از راه مطالعه کتابهای عرفانی مشاهده کرد.
رندگی پروین: در اثر مطالعه کتب و آثار گذشته ایران، پروین بطرف عرفان و تصوف کشیده شده در نظر پروین همه چیز نشانی از یک قدرت ارلی و ابدی است و تعبیرات عرفانی در تمام دیوان پروین و بخصوص در قصائدش به خوبی نمودار اصلی و محتوا و مفهوم این قصائد بی اعتباری دنیا، حکومت قضا و قدر، کوری سرنوشت و وجود تقدیر ازلی و ابدی است پایان زندگی پروین روح افسرده این شاعر ناکام نمی توانست در این چهار دیوار قیود و شرایط که جنبة ریا و نفع پرستی آن بیش از همه جنبه دیگر است محصور بماند.
خصوصیات پروین:
از خصوصیات پروین این بوده پروین خانم از همان اول از ذوق و شوق و قریحه شاعری بهره ای تمام داشته و از نه سالگی شعر میسرود، پروین از نوادر بلکه از نوابغ روزگار بود. پروین خانم تفکرات خود را جامة عمل پوشانده و در گفته هایش پر از نورد ساده گفتن است. و از دیگر خصوصیات پروین خانم می توانست با اسلوب و شخصیت و آراء فلسفی و کلمات اخلاقی خویش از سایرین متمایز باشد.
آری پروین در کارگاه سخن سرائی و مفهوم لطیفه و صفای تخیل و ذوق ابداع پرنیانی بافته چنان ظریف و رنگین و زیبا که به جرأت میتوان گفت:«از نوادر و نوابغ تقلید ناپذیر است.
ایدآلیسم پروین یکی از خصوصیات و یک نوع ایدآلیسم اخلاقی است آرزوی زندگی خوب که در آن ظلم و ستم و دشمنی کینه نباشد به آرزوی یک اجتماع سراسر دوستی و پاکی، پروین دوستدار انسان و بخصوص کسانی است که نظام اجتماعی آنها را بدبخت کرده است دوستدار کارگران و زجرکشیدگان است.
پروین در هر کجا به سلطنت و پادشاهی اشاره می کند آنرا می گوید و فشار این دستگاه را نشان می دهد و آن را بعنوان مظهر ظلم و پستی معرفی می نماید.
خصوصیات اشعار پروین:
شعرهای پروین شعر اوقات و اشخاص و افراد نیست، بلکه شعر تعلیم تربیت و تهذیب و اصلاح اخلاق کریم است. شعرهای پروین بسیار پخته و مردانه است مخصوصاً که هنگامی به پند و اندرز عارفانه و حکیمانه می گفت. در این هنگام بسیار متین و دلپذیر میسراید و خواننده تصور می کند که سراینده این اشعار حکیم ناصر خسرو یا سنائی غزنوی است. دیوان پروین در حدود 5600 بیت شامل خصائه مثنویات و قطعات اخلاقی و اجتماعی است.
یکی از خصائص اشعار پروین تشخیص است: تشخیص یعنی اینکه گوینده برای تصویر معانی مجرده اشخاصی تصور کرده و گفتار زندگانی را به آنان منسوب دارد شاعر و نویسنده بزرگ کسی است که در توصیف و وصف راز و خلق و خوی انسانها ماهر بوده و تخیلات و افکار را بطرز خوش آیند نغز بدنبال بگذارد. از متمایزات شعرهای پروین این است که شعر پروین شعر اوقات و اشخاصی نیست شعر تربیت و تهذیب و تعلیم اخلاق کریمه است و دیگر متمایز شعر پروین این است که بکلی از تصنع لفظی و معنوی دور است و مطلقاً با ساختگیها و تصورهایی که در نظرها و منظومات و پیشنهادهای دیگران دیده می شود آشنا نیست و از گفتن صریح عقیده خویش در مظهرها عقاید مختلف بیم نداشت. ترانه روح افزای مهر و عاطفت و فضیلت است نغمة جذاب سعی و عمل و همت و اقدام است خرد، بیداری و پرهیزگاری است. و از دیگر خصوصیات قصائد و قصه هایش مقلد سبک و اسلوب ناصر خسرو با آن توانایی و استواری و شیوائی است که اگر گوینده را نام نبرند تشخیص برای خوانده و گوش کننده مشکل است که این شعر از کیست. شعرهای پروین در نهایت روانی و استحکام است.
بررسی شعرهای و قصائد پروین شعراء
هر خواننده با ذوق و ادیب دانشمند برای اولین بار خواندن شعرهای پروین سریع می فهمد که این سخنان لطیفه مولود فکریست آزاد و حساس و روحی لطیف و ساخته سرمشقی مستقل مبتکر که از خوش آمدگوئی گریزان است و پاکی نفس بحدی است که حتی از درخت جهان سایبان نمی طلبد. در میان شعرای معاصر کمتر کسی مانند پروین توانسته است در دلی رسوخ کند و باز کمتر کسی توانسته است بقدر او مقبولیت عامه داشته باشد. در مورد این شاعرة بزرگ خوانندگان عقایدی کم و بیش در حدود هم دارند و نظر مشترک آنان این است که پروین شاعری بلند پایه، حساس و بشر دوست است به جرأت می توان گفت که پروین اعتصامی در میان طبقه نسوان بزرگترین شاعرة ایرانی است وقتی در میان مردان هم از شعرای صد و پنجاه ساله اخیر دست کمی ندارد.
سبکهای شعر و قصائد پروین:
از سبکهای این شاعر توانا خراسانی و به پیرو ناصر خسرو قبادیانی است. هیچ شعر و قطعه ای دردیوان پروین نیست مگر اینکه با اسلوبی بدیع و فکری نو سروده شده است هر یک از حکایتهای پند آموز نظر کنیم می بینیم مملو از گوهرهای گرانبهای پند و اندرز که همه بدون استثنا از منتهای درجه شیوایی و رسائی است و بدون مبالغه اغراق باید گفت که این زبان سعدی و حافظ و سنائی و ناصرخسرو است و آنکه گفته درین کهنه زمین گاه سعدی و گاه پروین بوجود می آید. در مثنویات پروین قوه بیان عرفانی مولانا جلال الدین پیداست و قطعاتش اسلوب سنائی و نظامی و سعدی آشکار است- پروین موفق شده که سبک استادانی مانند سنائی و ناصرخسرو را با چنان مهراتی پیروی کند که گاه از اصل نیز بهتر از کار درآید.
دیوان پروین ترکیبی است از دو سبک و شیوة لفظی و معنوی و آن دو یکی شیوه شعرای خراسانی خاصه ناصر خسرو است و دیگری شیوة شعرای عراق و فارسی بویژه شیخ مصلح الدین سعدی شیرازی و از حیث معانی نیز بین افکار و خیالات کلی و عرفاست.
قصائدش بوئی از قصائد ناصر خسرو دارد و در ضمن آنها ابیاتی که زبان شیرین سعدی و حافظ را بیاد می آورد بسیار است و در قصائد طرز گفتارش به طوری است . در قطعات طوری دیگر است و بیشتر قطعاتش بطرز سؤال جوابی و یا مناظره سروده شده است.
نیم نگاهی به شعر پروین اعتصامی
بی تردید پروین اعتصامی از مشهور ترین شاعران معاصر و دیوان او از بهترین کتاب های شعر چند دهه اخیر است. لکن فرصت کوتاه این نوشتار، مجال آن را نمی دهد که به تفضیل از تمامی خصوصیات شعر پروین سخن بگوییم و از زمانة او گفتگو کنیم و معاصرانش را با او بسنجیم، تنها می توانیم به اختصار از ویژگیهای مهم شعر او صحبت کنیم و خوانندگان دیوانش را برای تأمل و تعمیق بیشتر در این زمینه، به شوق آوریم.
اندیشه
شعر پروین، شعر تعلیمی است. شعر تعلیمی شعری است که برای آموزش سروده می شود مثلاً برای آموزش اخلاق، مذهب یا عقیده ای خاص. بدیهی است که چنین شعری بیش از هر چیز، پیوندی عمیق با اندیشه دارد و تصور شعر تعلیمی عاری از اندیشه ممکن نیست، از این رو در شعر پروین نیز نخست باید از اندیشة او سراغ گرفت.
بخش عمدة شعر پروین به اندیشه های اخلاقی او اختصاص دارد و شاعر به شیوة سعدی پند و اندرز می دهد و به نصایح اخلاقی می پردازد. به هر کجای دیوان او می نگریم، اثری از این نظام اخلاقی می بینیم.
سرانجام کردار بد، نیک نیست
جز این سهمگین جای تاریک نیست
چنین است فرجام خون ریختن
و سوختنه از فتنه انگیختن
***
ای خوش اندر گنج دل زر معانی داشتن
نیست گشتن، لیک عمر جاودانی داشتن
عقل را دیباجة اوراق هستی ساختن
علم را سرمایة بازارگانی داشتن
در این نظام اخلاقی، تقدیرگرایی از مهمترین اصول است و رنگ خویش را به سراپای شاعر داده است. تقدیر لاله را خونین و نرکس را مخمور کرده است. دست تقدیر است که گل را پژمرده و غنچه را خندان می کند. اوست که در چهرة امید می خندد و با چشم نومیدی می گرید، و اوست که عدس و ماش را بی هیچ تمایزی در دیگ می‌پزد. دست اوست که خواه ناخواه موی سپید را در کنار موی سیاه می نشاند و...
اگر دیوان پروین رنگ ملایمی از اندوه دارد، تا حدودی در گرو همین نگاه شاعر است، با این همه او صرفاً پذیرندة حوادث و وقایع نیست و در برابر آنچه ناخوش می دارد، زبان به اعتراض می گشاید. شتیز پروین با زاهدان ریایی و گندم نمایان جو فروش از اینگونه اعتراض ها است. پروین از هر فرصتی برای دریدن حجاب تزویر مقدس مآبان دنیا مدار استفاده می کند.
دیده های عقل گر بینا شوند
خود فروشان زودتر رسوا شوند
دزد زر بستند و دزد دین رهید
شحنه ما را دید و قاضی را ندید
خیال
همانطور که پیش از این یاد شد، نصایح اخلاقی حجم زیادی از دیوان پروین را اشغال می کند، و به همین دلیل در شعر او به وفور با مستقیم گویی مواجه می شویم. به گونه ای که ملک الشعرای بهار نیز در مقدمه اش بر چاپ اول دیوان پروین، در میان تعاریف آمیخته با تعارفتلویحاً این بخش از دیوان او را خسته کننده می خواند.
اما مثنویها و قطعات به دلیل به کارگیری تمثیل، از این مستقیم گویی فاصله گرفته اند. مهمترین تلاش پروین برای به کارگیری صور خیال، در استفاده از تمیثیل متمرکز شده است و به طور کلی خیال در دیوان پروین کمتر از عناصر دیگر شعر نمود دارد.
عاطفه
شاید بتوان گفت که مهمترین عامل تأثیر گذاری شعر پروین، عاطفة آن است. تأثیر عاطفه در این شعرها به حدی است که گاه مستقیم گویی های شاعر را نیز تحت الشعاع قرار می دهد. در این میان نکتة قابل توجه، رنگ زنانة صور عواطف در شعر پروین است شخصیت هایی مانند«پیرزن» ،
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 23 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله زندگانی پروین
