تجربیات تدریس تربیت بدنی

اختصاصی از یاری فایل تجربیات تدریس تربیت بدنی دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

تجربیات تدریس تربیت بدنی

نوع فایل:ورد قابل ویرایش

تعداد صفحه:82

قیمت:3000 تومان

دانلود و خرید به صورت آنلاین

پشتیبانی در صورت هر گونه مشکل

فهرست

مقدمه اهمیت معلم تربیت بدنی ..............................................................................٩

کلمات کلیدی :...........................................................................................................١٠

حیطه وظایف دبیر ورزش .........................................................................................١١

تجربیات :..................................................................................................................١٢

تجربه شماره ١ : تشویق برای کفش .........................................................................١٢

تجربه شماره ٢ : قرعه کشی .............................................................................................١٢

تجربه شماره ٣ : آموزش دیگران - تربیت خود ........................................................................١٣

تجربه شماره ٤ و تبیین آن :............................................................................................١٣

تجربه شماره ٥ : امتحان کتبی ..........................................................................................١٤

تجربه شماره ٦ : همکاری با مدرسه .....................................................................................١٤

 تبیین تجربیات ............................................................................................................١٥

نکاتی در موردبهترشدن اداره ی کلاس درس تربیت بدنی حاصل تجربیات ..............١٥

مراحل اداره یک کلاس تربیت بدنی حاصل تجربیات  :...............................................................١٧

١-     آمادگی ............................................................................................................١٨

٢- مرحله پیاده کردن هدف یا مرحله ی اصلی .......................................................١٩

 ٣- مرحله بازگشت به حالت اولیه ..........................................................................١٩

٧- مدیریت کلاس ........................................................................................................٢٠

قبل از آموزش .............................................................................................................٢٠

 ٩- کاربردگروهها .........................................................................................................٢٨

١٠- دستوالعمل و اصول کلی روش تدریس تربیت بدنی ........................................٣٠

١١- سرپرستی و اداره کردن فعالیتهای ورزشی ...................................................٣٤

 پیشنهادات :........................................................................................................٣٨

آنچه دبیران تربیت بدنی باید بدانند :......................................................................٣٨

معلم خوب کیست ؟......................................................................................٣٨

دانش و معلومات ............................................................................................٣٩

شخصٌیت ...................................................................................................................٣٩

ثبات عاطفی ......................................................................................................٤٠

تفاوتهای فردی ............................................................................................................٤٠

شأن و علاقه شغلی .......................................................................................................٤٠

شرایط لازم فردی .........................................................................................................٤١

تندرستی ...................................................................................................................٤١

وضع ظاهر .................................................................................................................٤٢

صدا .........................................................................................................................٤٢

منش .......................................................................................................................٤٢

خلاقیت ....................................................................................................................٤٣

مردم دوستی ..............................................................................................................٤٣

اشتیاق .....................................................................................................................٤٣

شوخ طبعی ................................................................................................................٤٤

ارتباط شغلی ...............................................................................................................٤٤

روشهای انسانی ............................................................................................................٤٤

قابلیتهای کنش متقابل ...................................................................................................٤٥

ارتباطهای کلامی ..........................................................................................................٤٦

گوش دادن .................................................................................................................٤٦

ذی علاقه بودن ............................................................................................................٤٦

وظایف معلمان تربیت بدنی :.............................................................................................٤٧

معلم در مدرسه ............................................................................................................٤٧

وظایف عام .................................................................................................................٤٧

وظایف خاص ..............................................................................................................٤٨

اهمیت و نقش ورزش در تسریع روند یادگیری ....................................................٤٩

ورزش در مدارس و بازتاب روانی آن در کودکان ...................................................٥٢

 وی در پژوهش های خود به سه نکته مهم اشاره کرد : ..............................................٥٢

نقش ورزش مدارس در ابعادروانی کودکان ............................................................................٥٣

نقش مربیان ورزش در آموزش مهارت های زندگی ..............................................٥٤

• پاداش ها و فواید ........................................................................................................٥٥
• تمرین هوازی ...........................................................................................................٥٥
• مقدارخیلی زیاد از یک چیز خوب ....................................................................................٥٧

معلم ورزش باید چه اطلاعاتی داشته باشد ؟...........................................................................٥٨

 ١- اطلاع ازسهم سیستمهای انرژی در رشته ..........................................................................٥٨

 ٢- استفاده از اصل اضافه باردرتمرینات .................................................................................٥٩

 ٣- شناخت عوامل مهم آمادگی جسمانی ..............................................................................٥٩

 ٤- شناخت روشهای تمرینی .............................................................................................٦٠

 ٥- مهمترازهمه اینکه بداندچه نوع روش تمرینی رابرای چه نوع ورزشی مورداستفاده قراردهد ؟.............٦٠

تأثیرورزش بر متغیرهای روان شناختی .................................................................................٦٧

 -انرژی برای یادگیری .................................................................................................... ٦٩

 -فعالیت های جسمانی و افزایش عملکردتحصیلی ....................................................................٧٠

 -جایگاه تربیت بدنی در جهان معاصر ..................................................................................٧٠

 -اهداف درس تربیت بدنی ...............................................................................................٧١

 -چرا باید در مدرسه ورزش کرد؟.......................................................................................٧١

 -اهمیت تربیت بدنی در تعلیم و تربیت کودکان ......................................................................٧٢

این موارد عبارتند از :......................................................................................................٧٢

 -ارتباط آموزش حرکات بدنی با برنامه های تربیت بدنی مدارس .....................................................٧٣

 -زنگ ورزش ،زنگ سلامت ..............................................................................................٧٥

 پیشنهادات و ارائه راهکار در تدریس تربیت بدنی :.....................................................................٧٧

١. استفاده از روش تدریس و مدیریت کلاسی بینابینی :.............................................................٧٧

٢. شناسایی دانش آموزان پر انرژی و فعال :...........................................................................٧٧

٣. گروه بندی مناسب دانش آموزان :...................................................................................٧٨

٤. تشویق گروه فعال و در حین حال منضبط :........................................................................٧٨

 -بحث و نتیجه گیری .....................................................................................................٨٠

فهرست منابع ..............................................................................................................٨٢

مقدمه

اهمیت معلم تربیت بدنی

     جایگاه معلم ورزش را دریابیم بسیاری از والدین پس از مراجعه به مدارس فرزندان خود، از هر معلمی و درسی جویا می شوند الا ورزش ! برخی والدین اعتقاد دارند نمرات بالا در ورزش حق مسلم فرزندان آنهاست و در مواردی اینگونه اعتراض خود را به نمرات پایین فرزند خود در ورزش اعلام می کنند :اگر نمره ورزش فرزندم ٢٠ نشود، معدل او پایین می آید . آیا این نوع نگرش و باور به سود آن فرزندانی است که والدین برای سعادت و آینده روشن آنها از هیچ تلاشی دریغ نمی کنند . سال ها است که در کشورهای پیشرفته ، معلم ورزش اگر نقش و جایگاهی مهم تر و برجسته تر از سایر معلمان نداشته باشد، نقش کم اهمیت تر ندارد ! گواه این ادعا، نقش برجسته معلم ورزش در امر اهداف آموزشی و سلامت دانش آموزان است . یکی از رویکردهای اساسی و مطرح در آموزش و پرورش های پیشرفته ، رویکرد تربیت بدنی تلفیقی است . منظور از تربیت بدنی تلفیقی این است که یا به کمک ورزش و بازی ، سایر دروس و مطالب آموخته شوند یا مفاهیم ورزش در حین اجرای مهارت ها آموزش داده شوند . امروزه تحقیقات مختلف ثابت کرده اند که بسیاری از مفاهیم در محیط ورزش و بازی بسیار بهتر از کلاس های درس یاد گرفته می شوند . این امر از پایین ترین مقاطع آموزشی یعنی دوران دبستان تا مقاطع بالاتر و حتی دانشگاه ها در حال بررسی و اجراست . به عنوان مثال کودکی که می خواهد مفاهیم یک تا ١٠ را بیاموزد و آن را درک کند، با شمارش زدن ١٠ ضربه توپ با پا و هدایت آن به درون یک دروازه یا شمارش از یک تا ١٠ در حالی که بر روی بارفیکس آویزان است این اعداد را بسیار بهتر می آموزد و درک می کند . یا در یادگیری درس جغرافیا، دانش آموزی که تلاش می کند تا توپی را به نقش ایران و به سمت استانی خاص پرتاب کند، طبیعی است که موقعیت آن استان را بهتر از خواندن صرف نقشه در کتاب درسی خواهد آموخت . از این دست مثال ها، بسیارند، و امروزه در مدارس پیشرفته ، جلسات منظم تیمی ، با حضور معلمان مختلف برگزار می شود که محور اصلی آن معلم ورزش است . تلاش این جلسات طراحی بازیها و ورزش هایی که در آنها بتوان سایر مفاهیم درسی را در محیط خارج از کلاس درس و همزمان با بازی آموخت . از دیگر نقش های برجسته معلم ورزش در نظام های آموزش پیشرفته سازماندهی و اجرای فوق برنامه ها است . فوق برنامه هایی تفریحی - آموزشی که از مسابقات و تمرینات داخل مدرسه تا خارج از مدرسه را در برمی گیرد، نقش بسیار مهمی در پرورش دانش آموزان به معنی رشد آنها از ابعاد مختلف دارد . در کنار همه این امور بسیار مهم ، معلم ورزش ارتباط مستقیمی با توسعه سلامت جسمی و روانی دانش آموزان و آموزش شیوه های صحیح زندگی سالم دارد . ارزیابی سلامت جسمی اولیه و بهبود شاخص های سلامت دانش آموزان و در سطحی بالاتر، بهبود مهارت های حرکتی و ورزشی آنها از وظایف معلم ورزش است . ضمن اینکه معلم ورزش آگاه ، با آشنایی با شیوه های استعدادیابی ، نقش موثری در شناخت قهرمانان آینده کشور دارد . مجموعه این مباحث تاکید و تاملی بر شناخت و ایجاد جایگاه شایسته معلم ورزش در مدارس است . برای رسیدن به این منظور مهمترین اقدام تلاش برای تغییر نگرش مسؤولان و خانواده ها نسبت به معلم ورزش و درس ورزش است . در گام بعدی ایجاد نظام آموزشی مناسب در تربیت معلم ورزش مجهز به مهارت های لازم در ایفای نقش های یاد شده است و در گام دیگر، ایجاد نظام شرایط احراز در جذب و به کارگیری بهترین گزینه های ممکن در این شغل حساس وبسیار مهم است . در یک کلام ، معلم ورزش اگر مهم تر از سایر معلمان نباشد، کم اهمیت تر نیست ، جایگاه او را دریابیم . 

کلمات کلیدی : 

تجربیات تدریس ـ روش های تدرس ـ ارائه راهکار 

تربیت در مورد تربیت

اختصاصی از یاری فایل تربیت در مورد تربیت دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

لینک پرداخت و دانلود *پایین مطلب*

فرمت فایل:Word (قابل ویرایش و آماده پرینت)

تعداد صفحه29

فهرست مطالب

  فصل سوم : اهمیت فرزند برای خانواده

  فصل چهارم : چرا در امر تربیت به خانواده

توجه شده است ؟

به عقیدهء علمای تربیت ، دو نوع  تربیت داریم:

 بخش دوم :  اقسام تربیت

تربیت

        مقدمه

انسان موجودی متعهد و مسئول است واین مسئولیت او بخاطر بکار گیری عقل است و برای انسان ضروری است که مسئولیت های خود را بشناسد و آنها را به مرحله اجرا و عمل برساند.از جمله مسئولیت هایی که اسلام به آن تأکید دارد مسئولیت پدر و مادر است. در اسلام پدر دارای مقام ارجمند و چهره ای برجسته و مورد احترام است و شأن پدر پس از شأن خدا ذکر شده است. احترامی که برای پدر ذکر شده بخاطر لیاقت او و انجام وظیفه پدری می باشد.پدر در رابطه با فرزند از طریق وراثت و محیط اثر می گذارد و بخاطر اینکه از این دو کانال اثر گذار می باشد باید مراقب رفتار و اعمال خود باشد.

به امید روزی که تمام پدران جامعه اسلامی ، رعایت مواردی را که قبل از انعقاد نطفه ، زمان جنینی و...می باشد را رعایت کرده تا نسلی سالم را تحویل جامعه دهند.

 بخش اول :  تربیت

 فصل اول : معنای تربیت

برای واژه تربیت معانی گوناگونی در فرهنگ لغات ذکر شده است که به چند مورد آن اشاره می کنیم:

               تربیت: پروردن، پروراندن ، آداب و اخلاق را به کسی آموختن ، پرورش  

              تربیت: پروراندن ، پرورش دادن ، ادب و اخلاق را به کسی آموختن و یاد دادن

              تربیت: تهذیب ،ادب آنچه که در همه لغت نامه ها و فرهنگ های لغت در معنای تربیت ذکر شده است ، همان  پرورانیدن و ادب و اخلاق را به کسی یاد دادن می باشد.

   فصل دوم :هدف تربیت  

 هدف از تربیت ،همان پاک تربیت کردن فرزند

تحقیق تربیت برتر

اختصاصی از یاری فایل تحقیق تربیت برتر دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

فرمت فایل : WORD (قابل ویرایش)

تعداد صفحات:38

فهرست مطالب :

عنوان :                                                                                                                              صفحه:
اهمیت خانواده و تأثیر فوق العده آن در تعلیم و تربیت         1
خانواده و مسئولیت آن در قبال کودک     3
صفات و خصایص والدین     4
حقوق کودکان از نظر اسلام     6
آغاز تربیت دینی     8
نحوه پاسخگویی والدین به سؤالات کودک    9
عواطف در کودکان     13
کام معلم در آن است که :‌    18
نقش تربیت در نهادینه کردن دموکراسی     22
تحلیل عوامل مؤثر در تعیین رفتارهای اجتماعی انسان     27
آموزش و پرورش    32
اهمیت آموزش و پرورش     32
فلسفه تعلیم و تربیت     32
تأکید مراجع و علما  بر رفع مشکلات اساسی تعلیم و تربیت     33
منابع      38

 اهمیت خانواده و تاثیر فوق العاده آن  در تعلیم و تربیت
" تاثیر خانواده در کودک و نقش مهم آن در سازندگی فرهنگی , اجتماعی , اخلاقی و عاطفی بسیار مهم و عظیم است . مساله خانه و نقش او در پرورش کودک و دادن مبانی زندگی اجتماعی و فرهنگی را نمی توان نادیده گرفت . با همه تاثیرهایی که طفل از جامعه و همبازیها و معلمان خود می گیرد , باز بیشتر تحت تاثیر خانواده است .
نقشهای مهم خانواده
1- نقش سازندگی
2- نقش فرهنگی
  3- نقش اجتماعی

1-     سازندگی خانواده :
طفل فطرتا پاک به دنیا می آید و این خانواده است که او را صالح یا فاسد بار می آورد . تربیت و خانواده حتی خصایص و صفات وراثتی را تحت الشعاع قرار می دهد و گاه خنثی می سازد . کودک دفتری از کتاب طبیعت است که در آن چیزی نوشته نیست .
 این خانواده است که در آن دفتر جملات افتخار آمیز یا ذلت آفرین می نویسد . خانواده شخصیت کودک را رنگ می دهد و خط مشی او را در زندگی حال و آینده معین می سازد و در او سازندگی یا ویرانگری ایجاد می کند .
 
2-    نقش فرهنگی خانواده :
 کودک در جایی به دنیا می آید , که از قبل ساخته و دارای فرهنگی ارزیابی شده , یا غلط است . طفل از هما روزهای تولد این فرهنگ را از طریق والدین , کسان و بستگان می گیرد و بر این اساس ذهن و افکار او شکل می یابد .
بر اساس ذوق و نظر والدین است . در جنبه کسب اطلاعات و معلومات عمومی , مساله زبان و مکالمه , طرز معاشرت و آداب زندگی , اخلاق , عشق و محبت , صمیمیت و همکاری , همدردی و همسانی , شرافت و عزت نفس و صدق و صفا نیز خانواده نقش اساسی دارد .
خانواده مهمترین مرکز انتقال تمدن است بدان حد که میزان انسانیت و مدنیت آدمی بسته به این است که در کدام خانواده و با چه بعدی از مدنیت پرورش یافته است .
 
3-    نقش اجتماعی خانواده :
خانواده نخستین مسئول صلاح و فساد جامعه است . از آن بابت که بنیانهای فکری کودک در خانواده گذاشته می شود . نخستین محیطی که فرد را به زندگی اجتماعی می کشاند و تمایلات و اندیشه های دینی , سیاسی , عقیدتی , اجتماعی و ایده آلها اغلب از آنجا منشاء می گیرد .
خانواده مسئول عیب ها و فسادهای بیشمار اجتماعی و منبع هرگونه خیر و برکت و نعمت و سعادت جامعه است .
4-    نقش عاطفی و اخلاقی خانواده :
خانواده اولین محلی است که طفل احساسات و عواطف قوی و یا ضعیف خود را به دست می آورد . خانواده وسیله ای برای انتقال آداب و اخلاق و رسوم و سنت صحیح یا غلط است .
کودک در خانه اخلاق , اعتماد به نفس , پاکدلی , مقررات , احترام به قانون , ادب , انسانیت , مهر و عاطفه , انس و الفت و یگانگی و مهرورزی را یاد می گیرد و یا خشونت و بی بند و باری و کینه توزی و سخت دلی و ... را می آموزد . "

    خانواده و مسئولیت آن در قبال کودک
با تشکیل خانواده زوجین تکالیف و مسئولیتهایی پیدا کرده و روابطی جدید بر آنها حاکم می شود . شرع و طبیعت تا حدود زیادی این تعهدها و مسئولیتهای متقابل را معین کرده است .
 زن و شوهر در عین داشتن وظایف متقابل در برابر هم وظایف خاص و مشترک دیگری را در قبال فرزندان خود دارند . وظایفی که سرباز زدن از آنها نه تنها عقوبت اخروی دارد , بلکه زندگی این جهان نیز جنایتی بزرگ به حساب می آید .
 کودک ثمره زندگی آنهاست و آنها در برابر وی تکالیف و مسئولیتهایی دارند ,که هرکدام باید در حدود امکانات از عهده آن برآیند . خانواده باید آموزنده وظایف امروز و راهنمای آینده کودک باشد .

مقاله ارتقاء شغلی شیوه های نوین تدریس درس تربیت بدنی

اختصاصی از یاری فایل مقاله ارتقاء شغلی شیوه های نوین تدریس درس تربیت بدنی دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

مقاله ارتقاء شغلی شیوه های نوین تدریس درس تربیت بدنی40 صفحه کامل جهت ارائه

دانلود مقاله روانشناسی تربیت

اختصاصی از یاری فایل دانلود مقاله روانشناسی تربیت دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

کلیات - تعریف و موضوع روانشناسی
واژه ای که بنام «روانشناسی» رواج یافته ،‌ ترجمه لغت پسیکولوژی که با تلفظ انگلیسی «سایکولوژی» می باشد که در اصل ازدو کلمه یونانی «پسیکه» به معنی روح و «لوگوس» به مفهوم تحقیق و بیان مشتق شده است . پسیکه مفاهیم متعدد دارد ، برخی آنرا به معنی روح و بعضی دیگر روان تفسیر نموده اند . این کلمه نام یکی از خدایان افسانه ای یونان قدیم بوده که در ابتدا زندگی بشر فناپذیری داشته بعداً در زمره خدایان درآمده و جاودان گردید .
تعریف روانشناسی : روانشناسی عبارتست از مطالعه جنبه های مختلف رفتار و ارتباط آنها با یکدیگر . منظور از رفتار و جنبه های آن فعالیت هائی است که از فرد سرمی زند ما با فردی سروکار داریم که احساس و ادراک می کند ، امور را بخاطر می‌سپارد و بیاد میاورد ، پاره ای از امور را یاد می گیرد ، از برخورد بچیزهایی می‌ترسد، در مقابل ناملایمات خشمگین می شود ، در بعضی مواقع شور و هیجان از خود نشان می دهد ، با دیگران بسر می برد ، از کار کردن بادیگران لذت می برد ، برای خود هدفهای اساسی یا غیر اساسی انتخاب می کند ، نقشه می کشد ، درباره اعمال افراد اظهار نظر می نماید ، گاهی خونسرد است زمانی حساسیت نشان می دهد ، در انتخاب هدف ها و وسائل تصمیم می گیرد ، برای جلوگیری از شکست خود به منظور تامین احتیاجات اساسی روانی خویش رفتار خاصی از خود ظاهر می سازد ، اینگونه فعالیت ها که اغلب با کارهای بدنی همراه هستند بعنوان رفتار در روانشناسی مورد بحث واقع می‌شوند .
روی این زمینه می گوئیم ، روانشناسی عبارتست از مطالعه جنبه های مختلف رفتار آدمی از قبیل جنبه های بدنی - عاطفی - اجتماعی - عقلانی ، اخلاقی و هنری و ارتباط این جنبه ها با هم .
موضوع روانشناسی : همانطور که اشاره شد ، موضوع روانشناسی رفتار و جنبه‌های مختلف آن و ارتباط آن جنبه ها با یکدیگر است . در روانشناسی ، رفتار عقلانی کیفیت رشد و بروز آن و ارتباط آن با اشکال دیگر رفتار ، رفتار عاطفی ، کیفیت بروز عواطف و رشد آنها ، رفتار اجتماعی ، اشکال ارتباط فرد با گروه در دوره های مختلف رشد و تاثیر نفوذ گروه روی رفتار افراد و رشد اعمال بدنی و ارتباط آنها با سایر جنبه های شخصیت فرد مورد بحث واقع می شود . علاوه بر این امور ، احتیاجات اساسی افراد و نحوة تاثیر آنها در رفتار فرد، یادگیری بعنوان یکی از اشکال رفتار منشاء و علل رفتار غیرعادی و شخصیت فرد نیز در روانشناسی مورد مطالعه قرار می گیرد .
تعریف روانشناسی تربیتی : روانشناسی تربیتی عبارتست از بررسی اصول و قواعد روانشناسی و اجرای آنها در جریان های تربیتی است . یکی از اموری که در روانشناسی مورد بحث قرار می گیرد ، احتیاجات اساسی بدنی و روانی افراد است ، از جمله احتیاجات اساسی احتیاج به بستگی و تعلق به گروه است . افراد در دوره های مختلف زندگی برای حفظ موقعیت خویش نیاز به گروه دارند . تعلق به گروه چه در خانواده ، چه در میان هم سنها ، چه در میان همکاران و چه در حفظ حیثیت اجتماعی افراد کاملاً موثر است . معلم با توجه به این امر باید مراقبت نماید که وضع اجتماعی هر یک از کودکان در کلاس و مدرسه مشخص باشد به محض اینکه دید کودک تنها به سر می برد یا از گروه طرد شده است باید به بررسی علل آن بپردازد وبرای سازش دادن آن کودک با دیگران اقدام کند .
در مورد یادگیری نیز اصولی از قبیل اصل آمادگی ، اصل فعالیت ، و نظایر آنها مورد توجه روانشناسان است . معلم باید ابتدا این اصول را فرا گیرد و بعد آنها را در موقعیت‌های مختلف یادگیری چه درکلاس و چه در خارج از کلاس به کار گیرد .
بنابرآنچه گفته شد روانشناسی تربیتی بطور خلاصه عبارتست از علمی که اصول و قوانین روانشناسی را در جریان های تربیتی اعم از خانه ، مدرسه و نهادی اجتماعی به کار می گیرد و سعی دارد که با ارائه تکنیک های خاص به اصلاح رفتار افراد بپردازد .
موضوع روانشناسی تربیتی : درکتب مختلف روانشناسی موضوع های بسیاری برای روانشناسی تربیتی مطرح شده است . از آنجائیکه هدف روانشناسی تربیتی فهم صحیح تر تعلیم و تربیت است می توان به موضوع های زیر برای این علم اشاره نمود .
1-یادگیری : ماهیت یادگیری ، عوامل موثر در یادگیری ، چگونگی تحریک یادگیرنده ، یادگیری مهارت های مختلف حل مسئله ، اجرای اصول یادگیری در وارد درسی و انتقال یادگیری ، امور راهنمایی و اداره کلاس ، کنترل و ارزش سنجی یادگیری هسته یا اساس کار روانشناسی تربیتی است .
2-رشد : توجه به ویژگیهای رشد انسان اهم موضوعات روانشناسی تربیتی می‌باشد. در این بخش روانشناسی تربیتی بدنبال موضوعات مختلف از قبیل اصول رشد، تاثیر وراثت ، چگونگی پیدایش تفاوت های فردی در مراحل مختلف رشد که بطور کلی بر تربیت فرد تاثیر دارد می باشد . روانشناسی تربیتی در این راستا تلاش دارد که فرایند رشد را طی زمان دنبال نماید و بر اساس آن روشها و اصول خود را جهت ایجاد تغییرات مطلوب ویژگیهای رشد در ادوار مختلف زندگی به ما نشان می دهد که فرد تا چه حد دارای آثاری طبیعی می باشد .
3-شخصیت و سازگاری : این مفاهیم وسیع مربوط به جنبه های متعدد شخصیت
کودک در سازگاریهای اجتماعی و عقلانی و مربوط به رشد عقلانی وی می باشد .
در این قسمت موضوع هایی از قبیل عواطف ، بهداشت روانی شاگرد و معلم ، سازگاری کودکان استثنایی تربیت و منش و تاثیر متقابل جنبه های اجتماعی یا جنبه های بدنی، عقلانی و عاطفی رشد را در نظر گرفت .
4-اندازه گیری و ارزش سنجی : اصول اندازه گیری و تست و اجرای آنها در اندازه‌گیری و سایر استعدادهای فعالیت های درسی ، سازگاری و اجرای نتایج اینگونه آزمایشها در کار مدرسه .
5-تکنیک ها و روشهای روانشناسی تربیتی : روانشناسی تربیتی بعنوان یک رشته علمی برای مطالعه مسائل تربیتی روش و تکنیک هایی بوجود آورده است . متدهای تحقیق و روش آماری قسمت مهمی از این موضوع است .
روانشناسی تربیتی یک علم کاربردی است
بطور کلی پژوهش های علمی از جهت این که با چه هدفی شروع شده اند به دو دسته تقسیم می شوند :
الف-علوم بنیادی ، ب-علوم کاربردی
علوم بنیادی : پژوهش هایی هستند که در درجه اول تامین کننده نیازها ، کنجکاوی‌های افراد تحقیق کننده می باشند . بدین معنی که انسان ذاتاً جستجوگر و کنجکاو است و مایل است که از من و کیف امور بدور از این که برای او نافع باشد یا نه اطلاع حاصل کند . دانشمند علوم بنیادی سعی در کشف روابط میان پدیده ها می کند و هدف عمده ای که از تلاش علمی خود دارد این است که بتواند از نتایج کار خود به یک تئوری یا نظریه ای از وضع موجود پدیده ها برسد . البته باید توجه داشت که نتایج علم بنیادی یقیناً در خدمت علم کاربردی قرار خواهد گرفت .
علوم کاربردی : در این گونه تحقیق محقق تلاش می کن تا پاسخ های منطقی و اصولی نسبت به مسائل ضروری واساسی برای جامعه بشر پیدا کند . لذا همواره بدنبال نتایج مفید است . پژوهشگر علم کاربردی بدنبال یافتن راه حل برای سوالات است که پاسخ به آنها می توان مشکلی را از بشر حل نماید . بدین ترتیب عمده اختراعات و ابداعات همه ناشی از نتایج علم کاربردی است . همینطور شیوه و روشهای عملی که برای اداره کلاس و تربیت دانش آموزان ارائه می شود و همگی حاصل از علم کاربردی است .
از شاخه های روانشناسی کاربردی به چند نمونه اشاره می شو د :
روانشناسی بالینی یا کلینیکی ، روانشناسی کودکان استثنایی ، روانشناسی صنعتی ، روانشناسی مدیریت ، روانشناسی راهنمایی و مشاوره، روان شناسی آموزشگاهی و روانشناسی تربیتی .
اشاره‌ای مختصر به تاریخچه روانشناسی و روانشناسی تربیتی : از آغاز خلقت
بشر کنجکاوی های او در امور مختلف مشاهده است از آثار بجا مانده انسان چه از طریق خواب و چه از طریق تفکرات او بعد دوم تن و جسم به اشکال مختلف مدنظر قرار گرفته و انسان به این موضوع که موجودی دوبعدی است شناخت داشته ، تا اینکه به تدریج توانسته از طریق پیامبران الهی و علم خود به پدیده روح یا روان آگاهی پیدا نماید و پدیده های روانی و روانشناسی را غیرمستقیم موردنظر قرار دهد اما از آغاز و شروع تمدن انسان در شرق زمین و غرب بخصوص در تمدن های باستانی دنیا ، علم روانشناسی همراه فلسفه و در کنار آن بیش و کم در زندگی انسان تجلی داشته و اگر در نظام آموزش و پرورش های جهان چه در تمدن های مشرق و چه غرب مطالعه ای نمائیم ملاحظه خواهد شد که در مقاطع مختلف تحصیلی این تمدن‌ها کاربرد روانشناسی به وضوح مشاهده می شود و کودکان و نوجوانان و خانواده ها و نهادها و از دست آوردهای روانشناسی زمان خود بهره گرفته اند . و روانشناسی تربیتی پیش از این که بعنوان یک رشته علمی جداگانه مطرح گردد تحت تاثیر افکار فلسفی قرار داشته و فلاسفه ای همچون افلاطون ، ارسطو ، سقراط در این رابطه سهم بسزایی داشته اند . ارسطو معتقد بود که ذهن از توانائیهای مختلف که با هم در ارتباط هستند برخوردار است واین توانائیها را عبارت از استدلال ، تفکر ، تعقل ، عواطف و احساسات و نیروی اراده می دانست . بعد از انقلاب رنسانس در قرن 16 رشد چشمگیری در علومی مثل زیست شناسی ، فیزیک ، شیمی ، ریاضیات در دنیا مشاهده شد و درقرن 17 به بعد مسائل روانشناسی از دیدگاه دانشمندان بنامی چون جان لاک و در قرن 18 توسط ژان ژاک روسو بخصوصی در بعد تربیتی و کودک مطرح گردید و در قرن 19 در آلمان روانشناسی بصورت یک علم تجربی توسط ویلهم ونت مورد نظر قرار گرفت و امروز مکاتب و دیدگاه های بسیاری در روانشناسی تربیتی کودک مطرح شده اند که در صفحات بعد اشاره ای به آنها خواهیم داشت و شایان ذکر است که در آثار و تالیفات و دیدگاه های دانشمندان ایرانی مسائل روانشناسی تربیتی بسیار مفیدی مطرح شده است و دانشمندان از قبیل ابن سینا ، خواجه نصیرطوسی ، امام محمد غزالی ، بحث ها و نظرات موثری در تربیت کودک و روانشناسی تربیتی پرداخته اند و بخشی از آثار شعرایی چون سعدی ، مولانا ، حافظ و ده ها شاعر و نویسنده دیگر می توان نام برد که در روانشناسی تربیتی و مسائل روانی سهم بسزایی دارند .
روشهای تحقیق در روانشناسی : تحقیق تجربی فرایندی است که طی آن محقق مجهولی را هدف خود قرار می دهد و سعی می کند پس از مطالعات و بررسی های لازم به آن مجهول پوشش علم بدهد . هدف هر علمی دست یافتن به شناخت پیرامون موضوع مورد تحقیق خود است و علم روانشناسی نیز در صدد شناخت رفتار و علل به وجود آورنده آن است . شناختی که علوم در صدد دستیابی به آن هستند را می توان به
دو دسته توصیفی و ارتباطی طبقه بندی کرد .
شناخت توصیفی عبارتست از تحقیق و بیان ویژگیهای یک پدیده بدون توجه به ارتباط آن با سایر پدیده ها برای مثال تشریح ساختمان یک سلولی و تحقیق پیرامون اجزاء‌تشکیل دهنده آن . شناخت توصیفی پدیده ای به نام سلول را شکل می دهد به همین ترتیب بیان وتوصیف یک رفتار و تشریح اجزاء تشکیل دهنده آن در مجموعه شناخت توصیفی قرار می گیرد .
شناخت ارتباطی شامل مطالعه رابطه بین پدیده ها و تاثیر و تاثر آنها از یکدیگر است . این مرحله از شناخت علمی در صدد یافتن روابط بین دو پدیده و در نهایت روابط بین پدیده های مختلف در موضوع مورد مطالعه است . برای مثال یافتن ارتباط بین استفاده از وسایل سمعی و بصری و میزان یادگیری یک شناخت ارتباطی می باشد .
روانشناسی در بسیاری از موارد از علوم وابسته مثل زیست شناسی ، فیزیک و شیمی استفاده می کنند و از تحقیقات آنها در حل مسائل و موضوعات روانشناسی کمک می‌گیرد و ضمناً برخی از اطلاعات را به علوم دیگر انتقال می دهد و در بیشتر موارد هم خود بطور مستقل دست به تحقیقات تجربی می زند و با شیوه های تجربی که خاص این علم است به شناخت لازم می رسد .
تحقیق تجربی و مراحل آن : همانطور که در صفحات قبل ذکر شد ، تحقیق تجربی
فرایندی است که طی آن محقق مجهولی را هدف خود قرار می دهد و تلاش می کند پس از بررسی ها و مطالعات لازم به آن مجهول لباس علم بپوشد . مراحل آن عبارتند از :
1-طرح سوال (یا مسئله) : بنظر جان دیویی تحقیق از مرحله ای شروع می شود که محقق به مشکل یا مسئله ای برخورد کند این مرحله را جان دیویی بصورت های مختلف بیان کرده است . مثلاً بوجود آوردن حالت های تردید در مورد امری معین یا روبرو شدن با موقعیت های نامعین و غیرثابت بطور خلاصه آنچه که انسانرا به تلاش برای امری معین تحریک می کند پس از برخورد به مسئله یا مشکل باید آنرا مشخص نمود و ضمن جمله ای بیان کرد روشن نمودن مسئله مورد تحقیق کار ساده ای نیست . باید هر مسئله را از جهات مختلف در نظر گرفت و جهتی را که محقق می خواهد مسئله را از آن جهت مورد بررسی قرار دهد مشخص نمود ، مسئله جهت کار محقق را معین می‌کند بنابراین در بیان مسئله باید دقت کرد .
2-جمع آوری دلایل و اطلاعات : بعد از این که مسئله مشخص شد محقق مدارک و دلایل موجود را مورد توجه قرار می دهد ، در این زمینه کوشش می کند تمام دلایل مربوط به مسئله را جمع آوری کند و آنها را با هم مقایسه نماید . دلایل را در طرح و زمینه ای که ارتباط آنها را روشن تر سازد قرار دهد . در این مورد بررسی تجربیات دیگران و مطالعه نظر آنها و توجه بآنچه دیگران در مورد این مسئله انجام داده اند به منظور دسترسی بیشتر بمدارک و دلایل مربوط به مسئله مورد بحث مفید خواهد بود هر چه محقق در جمع آوری مدارک موجود و پیدا کردن دلایل مربوط به مسئله بیشتر کوشش کند و آنها را با هم مربوط سازد در تفسیر و ترجمه این مدارک توفیق بیشتری نصیب وی خواهد شد .
3-فرضیه ها : در ارائه فرضیه ها محقق به ترجمه و تفسیر مدارک می پردازد و با استفاده از مدارک موجود و راه حل ها با فرضیه هایی برای رفع اشکال یا حل مسئله پیشنهاد می کند . در این مرحله است که محقق قدرت فکری خود را نشان می دهد ، محقق نیز همین مدارک موجود را از جهات مختلف مورد بررسی قرار می‌دهد و نتایج آنها را در می یابد آنگاه یک یا چند راه برای حل مسئله در نظر می‌گیرد .
4- آزمایش فرضیه ها : در این مرحله محقق باید فرضیه های مورد نظر را دقیقا بررسی کند و آنها را در معرض آزمایش قرار دهد مجدداً ارتباط این فرضیه ها را با مدارک موجود مطالعه نماید . اگر لازم باشد برای کسب دلایل تازه اقدام کند تا از طریق مشاهده یا آزمایش ارزش فرضیه ها را بررسی نماید پس از آزمایش فرضیه ها و مقایسه آنها بایکدیگر محقق بهترین فرضیه ها را انتخاب می کند و آن را به عنوان راه حل موقتی مسئله مورد بحث می پذیرد .
5- نتیجه گیری یا استنتاج – وقتی محقق فرضیه ای را با توجه به اشارات و دلالتهای آن و تطبیق آن با دلایل و مدارک موجود نپذیرفت و آنرا برای حل مسئله مناسب دید احترام به نتیجه گیری می کند و یک یا چند نتیجه را بعنوان اصل یا قاعده بیان بنماید این اصل وقاعده نیز آزمایش موقتی است یعنی اعتیاد آن تا زمانی است که مدارک و دلایل تازه ای که پایه این فرضیه را تزلزل کند بدست نیامده است .
روشهای بررسی و تحقیق و جمع آوری اطلاعات در روانشناسی
در روانشناسی برای جمع آوری اطلاعات و بررسی تحقیق فرضیه ها از روشهای مختلفی استفاده می شود روشهایی از قبیل مشاهده آزمایش پرسشنامه مصاحبه مطالعه موردی ودیگر روشها که به توضیح مختصر به هر یک می پردازیم .
روش آزمایش : روشی است که در آن بر آزمودنی شرایط ، حوادث و اقدامات تجربی بوسیله آزمایش کننده تحمیل می شود تا بدینوسیله روابط علت و معلولی بین آن تغییرات تحمیل شده بر رفتار آزمودنی مورد بررسی قرار گیرد مثلا یکی از مربیان در اثر مطالعه روشهای مختلف معلمان در اداره کلاس معتقد می شود که روش دموکرافیک در فهم شاگردان علاقه مندی ایشان به کار و رشد شخصیت آنها موثرتر از روشهای دیکتاتوری است این مربی برای این که فرضیه یا نظر خود را ثابت کند یکی یا چند گروه از شاگردان دبستان یا دبیرستان را انتخاب می کند وشرایط خاصی که با اصول دیکتاتوری و همچنین روش دموکراسی سازگار باشد ایجاد می نماید وکار شاگردان را در شرایط مختلف در نظر می گیرد وبا توجه به اصول وقواعد خاصی نتیجه اجرای هریک از روشها را تضمین می کند وبالاخره می تواند بوسیله آزمایش فرضیه یا نظر خود را تایید یا رد نماید .
در این آزمایش گاهی استفاده از ابزار و وسایل معین ضرروی است ولی آنچه در جریان آزمایش اهمیت دارد قدرت عقلانی محقق در ایجاد شرایط معین طرز استفاده از وسایل انتخاب و سایل یا افراد لازم توجه با آنچه در جریان آزمایش اتفاق می افتد درک دلالتها و اشاره های آنچه در آزمایش می بیند ونحوه کنترل او در مورد عوامل و شرایط خاصی می باشد .
روش مشاهده :
گاهی اجرای آزمایش برای بررسی علل و اسباب رفتار فرد ممکن نیست در این صورت رفتار او را در موقعیت های مختلف مورد مشاهده قرار می دهند معلمان می توانند با آسانی این روش را در موارد مختلف درکلاس به کار برند .
در جریان مشاهد باید جنبه های مهم رفتار را در نظر گرفت آنها را به موقع یاداشت کرد مشاهده کننده باید متوجه باشد که چه چیز رامشاهده می کند وهدف او باید مشخص باشد تمایل و طرز فکر خود را در بیان آنچه مشاهده می کند نفوذ ندهد . وبرای اطمینان از نتیجه مشاهده باید آن را چند بار تکرار کند یعنی مشاهده باید به دفعات انجام شود .
باید توجه داشت که مشاهده علمی با مشاهده اتفاقی تفاوت می کند آنچه که انسان ها به طور روزمره مورد مشاهده قرار می دهند به مشاهده اتفاقی یانامنظم شهرت دارد در حالیکه مشاهده علمی با دانش هدفی خاص با برنامه ای از پیش تعین شده انجام می گیرد واز این رو به این مشاهده اصطلاحاً مشاهده منظم گفته می شود ودر مشاهده منظم محقق می داند دنبال چه چیزی باید باشد وچه رفتارهایی را ثبت کند .
روش پرسشنامه :
از طریق پرسشنامه می توان رفتار افراد را مورد مطالعه قرار داد . بشخص محقق سوالاتی طر ح می کند و آنها را روی کاغذی می نویسد و برای افرادی که مطالعه رفتار آنها مورد نظر است ارسال می دارد برای اینکه فرد مورد مطالعه بهتر از هدف و کار محقق آگاه شود لازم است نامه ای که مشتمل بر توضیح وتشریح موزن ها هدف محقق از طرح آنها و علت انتخاب شخص یا اشخاصی معین از طرف محقق باشد ضمیمه پرسشنامه نماید .
نکات زیر در پرسشنامه است رعایت شود .
1- بقدر امکان خلاصه باشد .
2- موضوع مورد سوال آنقدر اهمیت داشته باشد که فرد یا افراد قسمتی از وقت خود را برای تهیه جواب آن صرف کند .
3- پرسشنامه باید به منظور جمع آوری حقایق تهیه وارسال گردد نه بخاطر کشف عقاید یا نظر و حدس دیگران
4- سوالات باید قابل فهم باشد بنابراین جمله ها باید ساده بیان شود تا فرد مورد مطالعه مقصود از سوال را درک کند .
5- سوالات باید با رعایت اصول منطقی تنظیم شود .
6- سوالات باید طوری طرح شود که تهیه جواب آنها دروقت کم بیشتر باشد .
7- پرسشنامه باید تضمین تعلیمات لازم جهت جوابهای مربوط باشد .
در تنظیم و ترتیب ونوع پرسش ها دقت کافی بعمل آید و انتخاب افرادی که برای آنها پرسشنامه ارسال می گردد باید طوری انجام گیرد که واقعا این عده نمایند . گروه مورد نظر باشند در ترجمه و تفسیر جوابهای رسیده باید نهایت دقت و بی طرفی را به کار برد .
روش مصاحبه :
یکی دیگر از روشهای معمول در روانشناسی وتعلیم و ترتیب روش مصاحبه حضوری است از طریق مصاحبه می توان مدارک و دلایل خاصی جمع آوری نمود و صحت و سقیم فرضیه ای را بوسیله آن تعیین کرد .
در مصاحبه باید هدف مصاحبه را برای فرد بیان نمود سوالاتی که محقق می خواهد از فرد مورد نظر بکند باید قبلا آماده کرده باشد پاره ای از خصوصیات پرسشنامه باید در مصاحبه رعایت شود اگر مصاحبه در مورد عده ای صورت می گیرد سوالات باید نسبت بهم یکسان باشد مصاحبه کنند باید اعتماد و اطمینان فرد مورد نظر را جلب کند وبه او بفهماند که منظور از مصاحبه و طرح سوال ها کشف علل و اسباب رفتار خاصی اوست و مطالب مورد بحث به هیچ وجه د راختیار دیگران گذاشته نخواهد شد . سوالات باید بطور واضح بیان شود و جواب های فرد مورد نظر به عبارتی که گفته می شود یاداشت گردد تفاهم مشترک باید بیان مصاحبه کننده وفرد مورد نظر موجود باشد روی این اصل اگر مصاحبه کننده قبلا اطلاعاتی درباره فرد مورد نظر کسب کند مفید خواهد بود شرایط مصاحبه و محل ودقت آن باید طوری تهیه شود که در جریان مصاحبه ونحوه سوال و جواب های موثر باشد .
روش مطالعه موردی 1
روش مطالعه فرد یا موردی به منظور مطالعه دقیق و کامل فرد و سوابق او صورت می گیرد این روش نه تنها در روانشناسی برای مطالعه یک فرد یا یک گروه به کار می رود بلکه در جامعه شناسی نیز برای مطالعه نحوه تشکیل و رشد و ترّقی موسسات ونقش آنها نیز قابل او است فروید موسس مکتب تحلیل روانی نیز این روش را در مطالعه رفتار افراد به کار می برد .
و از این راه بسیاری از فرضیه ها ونظر خود را درباره تشکیل شخصیت انتقال خصوصیات دوره کودکی به دوره بلوغ منشا وعلل رفتار غیر عادی از طریق مطالعه فرد و تاریخچه زندگی او مورد بررسی و آزمایش قرار داد . برای مطالعه فرد و درک زمینه های قبلی رفتار او باید :
شرایط تولد کودک جریان رشد او در دوره کودکی قبل از بلوغ ودوره بلوغ موفقیت کودک در خانواده و شغل والدین بهداشت بدنی و روانی والدین کودک روابط والدین با هم و با کودک نظر کودک نسبت به والدنش خود اندازه کنترل والدین در کارهای کودک موقعیت خانه وضع همسایگی برنامه روزانه کودک و ارتباط با گروه همسن مورد مطالعه قرار گیرد .
مطالعه هوش و استعداد های مختلف کودک رغبت های او پیشرفت او در جریان تحصیلی ونظر معلمان و سایر اعضاء مدرسه نسبت به او نیز برای شناختی فرد و پی بردن به علل رفتار او موثر است .
مطالعه فرد مصاحبه نیز وسیله خوبی است مطالعه کننده باید اطمینان فر د را نسبت بخود جلب کند با او تفاهم مشترک بر قرار سازد و فرد مورد مطالعه را آزاد گذ ارد تا آنچه در ضمیر دارد بیان کند . در روش مطالعه فرد جنبه های ذهنی یا شخصی فرد امتحان کنند زیاد موثر است نحوه برخورد فرد مورد مطالعه یا محقق نیز در ترجمه و تفسیر رفتار او تاثیر دارد معذلک از طریق مطالعه فرد می توان نظر کامل و جامعی درباره او پیدا کرد گذ شته او را مطالعه نمود وارتباط وضع فعلی او را با گذشته درک کرد حتی می توان نسبت به آینده او نیز اظهار نظر نمود .
محقق باید در تفسیر حقایقی که از طریق منابع مختلف درباره کودک به دست می آورد نهایت دقت را به خرج دهد ، اجرای این روش نه تنها در فهم علل رفتار کمک می کند بلکه در درمان رفتار غیر عادی افراد نیز موثر می باشد .
استفاده از روش آمار :
استفاده از آمار در روانشناسی ، جامعه شناسی ، اقتصاد ، علوم زیستی و آزمایش های مربوط به آنها ودر تعلیم و تربیت زیاد صورت می گیرد در اجرای آزمایش های روانی برای انتخاب نمونه یا گروه آزمایشی باید از روشهای آماری استفاده کرد برای این که گروه آزمایشی نماینده جمعیت یا مجموع افراد مورد نظر باشد باید در انتخاب آن از روش اتفاقی یا روش کنترل شده که نحوه انتخاب نمونه را از بیان جمعیت هایی که از دسته های مختلف تشکیل شده است بیان می نماید استفاده کرد تعداد گروه آزمایش باید طبق قوانین آمار باشد اگر مجموع چند صد نفر باشد گروه آزمایش باید 50 درصد مجموع را تشکیل دهد در صورتیکه مجموع افراد چند هزار باشد گروه آزمایش باید 10 درصد مجموع را تشکیل دهد .
برای طبقه بندی وتربیت معلومات و مفروضاتی که از طریق آزمایش یا از طریق دیگر به دست می آید و همچنین برای این که معلومات را دقیقا مورد بررسی قرار دهیم باید از آمار کمک بگیریم .
در اندازه گیری هوش ، استعداد های خاصی ، رغبت های افراد یا برای به دست آوردن میزان های دقیق در رشد واستعداد های کودکان در سنین ودوره های مختلف رشد وهمچنین برای تحقیق اعتبار و صحت آزمایش ها ودر نظر گرفتن همبستگی بیان عوامل مختلف نیز از آمار استفاده می شود .
آزمایش هایی که در زمینه زیست شناسی ، روانشناسی و جامعه شناسی به عمل آمده این حقیقت را روشن می سازد که خصوصیات بدنی ، روانی و اجتماعی و چگونگی پراکندگی و توزیع آنها بصورت منحنی عادی قابل تجسم می باشد ، یعنی اکثریت افراد از لحاظ قد ، وزن هوش ، سازگاری اجتماعی در حد متوسط قرار دارند و معدودی از افراد در دو سوی منحنی قرار می گیرند توجه به این امر در آزمایش های روانی و بررسی نتیجه آن ها مفید است .

فصل دوم
رشد
یکی از موضوعات مهم روانشناسی تربیتی همانطور که در فصل اول اشاره شد رشد می باشد.رشد از آغاز تشکیل سلول شروع می شود و قابل مشاهده و اندازه گیری است و آثار آن در جنبه های فیزیولوژیکی و رفتار انسان مشاهده و جلوه گر است یک معلم و یا مربی قبل از این که به پرکاری تربیتی و آموزشی و یادگیری اقدام می کند باید با ویژگیهای رشد و خصوصیات آن در طول دوران رشد خصوصاً‌ در دوره های خردسالی و کودکی و نوجوانی آشنا باشد و مسیر طبیعی زندگی را مورد مطالعه قراردهد:
تعریف رشد:تعاریف بسیاری از رشد شده است در یکی از تعاریف چنین ذکر شده:
رشد عبارتست از یک سلسله تغیرات کمّی و کیفی – جسمانی و روانی که از آغاز تشکیل نطفه (زیگوت)شروع می شود و به تدریج بسوی کمال در پیش است.
تغیراتی که در رشد حاصل می شود در نتیجه تعامل دو عامل طبیعت (رشد طبیعی) و محیط (رشد اکتسابی)بعمل می آید.شایان ذکر است که تغیرات رشد هم تغیرات کمّی را شامل می شود و هم تغیرات پیچیده کیفی که در طول دوران رشد جریان دارد.
از طرف دیگر در انسان غیراز رشد طبیعی و اکتسابی رشد دیگری ملاحظه می شود که او را در جهت الهی سوق می دهد بنابراین بخش دیگری از رشد انسان رشد متعالی می باشد که کاملاً تحت اختیار و اراده صورت می گیرد و در بحث هدف رشد بیشتر به توضیح آن می پردازیم.
هدف رشد:بطور کلی هدف رشد برای تمام موجودات زنده رسیدن به کمال و بزرگ شدن است و امّا در انسان هدف رشد عبارتست از خودشناسی یا خودشکوفایی تا از این طریق فرد بتواند با محیطی که در آن زندگی می کند سازگاری و تطابق لازم را پیدا کند.گاهی رشد به عنوان یک میل مورد نظر قرار می گیرد میل به انجام دادن چیزی که مناسب است او انجام دهد یا میل به این که او می خواهد یک فرد شود چه از نقطه نظر جسمانی و چه به لحاظ روانی.البته این که انسان ها چگونه این میل را ظاهر می سازند بستگی به توانائیهای ذاتی و تربیت آنها در دوران کودکی و نوجوانی و قبل از آن دارد.
در رشد متعالی که قبلاً ذکر شد خودشناسی و خودشکوفایی نقش بسیار مهمی در سلامت روانی ایفا می کند افرادی که به این خودشکوفایی و خودشناسی دست پیدا می کنند.این فرصت را پیدا می کند که هم سازگاری شخصی پیدا کنند و علایق و خواسته های خود را ارضاء نمایند و هم این که با محیط اجتماعی خود و استانداردهای جامعه تطابق و سازگاری لازم را پیدا می کند.درضمن قرآن کریم هدف رشد را هدایت،نجات و کمال مطرح می فرماید و معتقد است هر انسانی نمی تواند به رشد واقعی خویش دست یابد مگر اینکه دعوت خداوند را استجابت نماید و به او ایمان آورد و در سورة بقره آیة‌186 می فرماید ( پس دعوت مرا بپذیرد و به من ایمان آورند تا به رشد دست یابند)
اصول رشد
الگوی طبیعی رشد برای انسان در سنین مختلف از اصول و قوانین شخصی پیروی می کند این اصول علیرغم تفاوت های زیادی که بین انسان ها دیده می شود و درنیمه آدمیان بطور مشترک یافت می شود برای مطالعه رشد و فهم الگوی طبیعی رشد ضروری می باشند.و هدف مطالعه رشد اینکه الگوی طبیعی را برای کودکان و نوجوانان پیدا می نمائیم و همچنین بدینوسیله بدانیم که زمانیکه انحرافی در این الگوی طبیعی اتفاق می افتد چه وظایف و مسئولیت های در قبال آنها داریم در این فصل می پردازیم به اصول رشد که صاحب نظران رشد مطرح نموده اند.
1- رشد محصول مشترک طبیعت و تربیت می باشد:
الف – طبیعت: رشد طبیعی و ذاتی انسان خصوصیاتی را چه در بعد جسمانی و چه در بعد روانی بطور بالقوه فراهم می سازد و استعدادهایی را بطور درونی در فرد بوجود می آورد طبیعت انسان را عواملی چون غریزه و فطرت و وراثت می سازند.
سوائق و فطریات عبارت از خصوصیاتی هستند که بطور طبیعی از بدو تولد در انسان وجود دارند و خصوصیاتی تکوینی هستند.این خصوصیات بطور خودبخودی به رشد خود دست می یابند.فطریات،خصوصیات روانی هستند که اولاً از غرایز آگاهانه تر عمل می کنند و ثانیاً تنها درباره خصوصیاتی که تنها خاص انسان هستند بکار می روند مانند حقیقت جویی یا کنجکاوی یا خلاقیت و ابداع زیباجویی و عشق و پرستش و …
وراثت، خصوصیاتی را از طریق آنها از پدر و مادر یا نسل های گذشته به کودک منتقل می کند خصوصیاتی که از بدو تولد همراه فرد می باشند.امروزه مشخص شده است که وراثت هم در خصوصیات جسمی و هم در خصوصیات روانی تأثیر معینی بجای می‌گذارد.البته آنچه که مسلم است اینکه وراثت در رشد جسمی نقش بیشتری را ایفا می کند.
رشد قد،استخوان ها،رنگ مو،رنگ پوست و سایر اندامها و اعضای درونی و بیرونی بدن تا حدود بسیارزیادی تحت تأثیر وراثت می باشند در رشد روانی نیز امروزه مطالعات نشان می دهند که در خصوصیات هوشی و عقلی کودکان و حتی خصوصیاتی عاطفی و اخلاقی کودکان عامل ژنتیک نقش تعیین شده ای را می تواند برعهده داشته باشد.
ب- تربیت (رشد محیطی): رشد کودک از زمانی که متولد می شود تحت تأثیر عوامل گوناگون محیطی و تربیتی قرار می گیرد.منظور ازعوامل محیطی با عوامل تربیتی عوامل روانی اجتماعی هستند که از طریق انسان های دیگر در رشد وتربیت هر فرد دخالت خود را اعمال می کنند.رشد محیطی رشدی است که از طریق محیط انسانی و اجتماعی صورت می گیرد و استعدادهای بالقوه طبیعی انسان را بعمل می آورد.مهمترین عوامل انسانی که در رشد محیطی و تربیت نقش عمده ای را ایفا می کنند و هر یک خصوصاً در مقطع یا مقاطع معینی از رشد نقش ویژه ای بر عهده دارند عبارتند از:
1- محیط خانواده 2- محیط مدرسه 3- محیط همسالان 4- محیط اجتماع.
محیط خانواده- دوران کودکی انسان بطور کلی تپه از دوران کودکی حیوانات است بنابراین کودک در مدت زمان بسیار طولانی نیازمند مراقبت و نگهداری های خانوادگی است و بیشتر از هر محیطی تحت تأثیر محیط خانواده است.رشد جسمانی و روانی کودک خصوصاً در سالهای اول زندگی تا حدود زیادی به محیط خانوادگی و شرایط تربیتی پدر ومارد بستگی دارد.
محیط مدرسه، معمولاً بعد از خانواده دومین محیطی که انسان به آن پا می گذارد مدرسه است.محیط مدرسه با توجه به اینکه محیط بزرگتری از خانواده می باشد اولین رابطه های اجتماعی را با افراد غیر فامیل برای فرد فراهم می آورد.معلمان،مدیران و همکلاسان و کلیه کسانی که در محیط آموزشی مدرسه دست اندرکار هستند هر یک به نحوی در رشد جسمانی و روانی کودک اثر می گذارند.
محیط همسالان، گروه های سنی مشابه می توانند الگو و نمونة‌ خوبی برای رشد و تربیت کودک بشمار می آیند.گروه همسالان بطور مستقیم و غیرمستقیم در شکل گیری رد خود پنداری،یا تصور از خود کودک مبهم می باشد.زیرا کودک دائماً در حال ارزیابی خود از جهات هوش محبوبیت،صداقت و احساس مسئولیت و … از نظر گروه همسال خود می باشد.
محیط اجتماع: کلیة عناصر اجتماع صرفنظر از خانواده،مدرسه و همسالان می توانند در رشد کودک مؤثر واقع شوند رهبران جامعه افراد کوچه و بازار… و همه از عناصر اجتماعی می باشند که بطور مستقیم و غیرمستقیم در رشد هر فرد نقش معینی را برعهده دارند.
2- رشد دارای الگوها و طرح های قابل پیش بینی است.
انسان و حیوان هر دو از یک الگو و طرح معینی در رشد خود تبعیت می کنند در رشد قبل از تولد یک توالی و تربیتی زیستی معینی وجود دارد که در آن صفات معینی در فواصل ثابتی ظاهر می شوند در رشد بعد از تولد نیز این الگوی منظم زیستی همچنان آشکار و معلوم است.اگرچه ممکن است در مقایسه با رشد قبل از تولد در میزان رشد تفاوت های فردی بیشتری بچشم بخورد.مطالعات ژنتیک از کودکان در طول سالهای متمادی نشان داده است که رشد خصوصیات رفتاری نیز از یک الگوی منظم و معینی پیروی می‌کند و این الگو به میزان کمی تحت تأثیر محیط و تجربیات محیطی می‌باشد.
رشد جسمانی یک نمونه بسیار خوبی برای نشان دادن این الگو و طرح منظم و قابل پیش بینی می باشد.رشد جسمانی چه در دوران قبل از تولد و چه در دوران بعد از تولد دو قانون زیر تبعیت می کند:
قانون سری پایی و قانون مرکزی – پیرامونی‌ : براساس قانون اول رشد در سرتا سر بدن از سربه پا می باشد یعنی هرگونه پیشرفت و افزایشی در ساخت و کنش بدن ابتدا در ناحیة سر،سپس در ناحیة تنه و در انتها در ناحیة ساق پا صورت می گیرد.
براساس قانون دوم جریان های رشد جسمی از نزدیک به دور می باشد یعنی از محور مرکزی بدن به سمت حدود انتهایی بدن می باشد.
مثلاً در دورة قبل از تولد در جنینی سر و تنه قبل از آنکه دست وپا حتی بطور مقدماتی جوانه بزنند بخوبی رشد خود را کرده اند،به تدریج بازوها دراز می شوند و پس از بازوها،دستها و پس از دستها انگشتان رشد پیدا می کنند در بعد از تولد نیز کودک در استفاده از بدن ابتدا می تواند از بازوان خود استفاده کند قبل از آنکه بتواند از دستهای خود استفاده کند ودستهای خود را به کار می گیرد قبل از آنکه بتواند انگشتان خود را به تنهایی حرکت دهد .
در رشد روانی
از مطالعات رشد هوش نیز چنین بدست آمده است که رشد ذهنی از یک الگو و طرح شخصی پیروی می کنند این مطالعات نشان داده اند که بیشترین رشد هوش در سنین بین 16 تا 18 سالگی اتفاق می افتد.یا مطالعات ژان پیاژه نشان می دهد که رشد ذهنی درسنینی مختلف از قانون مندیهای خاص برخودار است و تفکر در هر دوره از طرح ها و الگوهای ذهنی شخصی برخوردار است.همچنین مطالعات دیگری،الگوهای شخصی طبیعی و قابل پیش بینی را در کنش های مختلف هوش مانند حافظه و استدالال نشان داده اند.
همچنین مطالعات دیگری نشان داده اند که کودکان خصوصاً در دوران طفولیت از الگوهای رفتاری عمومی تبعیت کرده اند در جنبه های مختلفی از رشد در این دوران مانند رشد حرکتی،رشد عاطفی- تکلّم ،رفتار اجتماعی رشد مفاهیم علایق و همانند سازی با دیگران الگوها و طرح های مشخص و منظمی یافت می شود.مثلاً کودک قبل از اینکه راه برود می ایستد و قبل از اینکه مربع را نقاشی کند شکل دایره را می کشد.در سنین بالاتر نیز قبل از اینکه صفات اولیه جنسی در او رشد یابند صفات ثانویه جنسی در او رشد پیدا می کنند در هیچ نمونه ای این نظم طبیعی وارونه نشده است.وانگهی این الگوهای عمومی بواسطة تفاوت های فردی در سرعت رشد نیز تغییر پیدا نمی کند.با این تفاوت که رشد ذهنی کودک با هوش بسیار سریعتر از رشد ذهنی کودک خیلی کودکان می باشد.
یکی دیگر از الگوها و طرحهای عمومی رشد.رشد واکنش های گروهی به واکنش های اختصاصی است هم در رشد حرکتی و هم در رشد ذهنی فعالیتهای گروهی همیشه بر فعالیتهای اختصاصی مقدم است.
جنینی ابتدا تمام بدنش را حرکت می دهد و از اینکه بتواند فعالیتهیا اختصاصی را از خود نشان بدهد عاجز است.کودک نوزاد بازوی خودش را در حرکتهای کلّی تکان می‌دهد.قبل از اینکه بتواند در گرفتن اشیاء یک واکنش اختصاصی از خود نشان بدهد در تکلم نیز کودک خردسال ابتدا لغات را بطور عمومی قبل از آنکه بتواند آنها را بطور اختصاصی بکار ببرد.بعنوان مثال او لغت «اسباب بازی» را بطور عمومی برای همة اسباب بازیها با اینکه قبل از آنکه بتواند نام هر اسباب بازی را بطور جداگانه ببرد.
3- تفاوت های فردی در رشد:
اگرچه الگوی رشد برای کلیه کودکان و نوجوانان یکسان می باشد و یک الگوی عمومی برای همة آنها می تواند مطرح باشد ولی در عین حال هر کودکی برای خودش دارای الگوی ویژه ای می باشد و با روش خاص خویش و با سرعت خاص خویش رشد می کند.برخی کودکان به شیوة گام به گام تدریجی و یکنواخت رشد می یابند.در حالیکه برخی دیگر بطور ناگهانی و جهش رشد می یابند.برخی کودکان از جنبش ها و حرکتهای کمّی برخوردارند در حالیکه برخی دیگر از جنبش ها و حرکتهای گسترده ای برخودردار هستند.بنابراین همة کودکان در یک سن مشابه ای به یک نقطه معینی از رشد می رسند یکی از روانشناسان دروة زندگی را به شاهراهی تشبیه کرده است که هر کس به تنهایی از این شاهراه عبور می کنند هر فرد اندازه شکل،توانایی و پایگاه رشدی را بدست خواهد آورد که بطور ویژه در هر مرحله ای از این شاهراه زندگی تنها مخصوص خود اوست.
تفاوت های فرد در رشد در هر مرحله بر اثر شرایط درونی و بیرونی اتفاق می افتد.بعنوان مثال رشد جسمانی هم به خصوصیات بالقوّة‌ارثی بستگی دارد و هم به عوامل محیطی نظیر تغذیه،بهداشت ،روشنایی،آفتاب می باشد.عوامل ارثی یعنی آیا فرد بطور طبیعی و ذاتی دارای نیاز هوشی قوی می باشد و عوامل محیطی نظیر اینکه آیا فرد در فعالیتهای ذهنی و هوشی تشویق می شود یا آیا فرد دارای فرصت های کافی برای تجربه و یادگیری می باشد.رشد شخصیت نیز تحت تأُثیر نگرش ها و روابط اجتماعی هم در محیط خانه و هم در محیط بیرون از خانه می باشد.نکته ای که قابل ذکر است اینکه تفاوت های فردی در سالهای اولیه کمتر قابل دقت و تشخیص است ولی هر چقدر که سن افزایش پیدا نماید این تفاوت به تدریج آشکارتر و هویداتر می‌شوند.
نکات کاربردی در رابطه با تفاوت های فردی برای مربیان و معلّمان:
دانستن این نکته که در میان کودکان و نوجوانان تفاوت های فردی وجود دارد به معلمان و والدین کمک خواهد نمود تا در مواجهة با خصوصیات رشد و یا اختلالات رشد بطور عملی تر و عینی تری برخورد نمایند.در این رابطه نکات زیر را می توان خاطر نشان ساخت:
1- اولاً از همة کودکان که در یک سن مشابهی قراردارند نباید انتظار داشت که به یک شیوه معینی رفتار کنند،مثلاً از یک کودک باهوشی طبیعی و هنجاری که از یک محیط فرهنگی محروم می آید نباید انتظار داشت که همانند یک کودکی که با همان توانایی هوش دارای والدینی است که در سطوح بالایی از تعلیم و تربیت قراردارند و فرزند خود را در آموزش هایش مورد حمایت و تشویق قرار میدهد از قدرت های تحصیلی یکسانی برخوردار باشد و یا ازیک میزان یادگیری برخوردار باشد.ثانیاً:تفاوت های فردی برای هر فردی اعتبار و مسئولیت ویژه ای بهمراه دارد و او را بصورت یک وجود منتقل مطرح می سازد و این ویژگیهای مستقل افراد است که مردم را به یکدیگر علاقه مند می سازد به عنوان مثال کودکی که در تفکرات و رفتارش از خود ابداع و خلاقیتی را می دهد در گروه همسالان خود بطور فعالتری شرکت خواهد کرد تا کودکی که در او هیچگونه ابداع و خلاقیتی وجود ندارد و درست همانند همسالان خود فکر می کند،صحبت می کنند و یا عملی را انجام می دهد. ثالثاً:‌برای کودکان و تربیت آنها از روشهای مشابه نمی توان استفاده کرد.ممکن است روش برای یک کودک مناسب با رشد و ما را با موفقیت روبرو کند ولی برای دیگری نامناسب با رشد و ما را با شکست روبرو می سازد.
بطور مثال ممکن است کودکی به روش کنترل قدرتمندانه از طرف اولیاء و مربیان پاسخ مساعدی بدهد.زیرا این روش به او احساس امنیت می دهد ولی کودک دیگری ممکن است در مقابل همین روش از خود مخالفت،و خشم نشان دهد یا یک کودک ممکن است در رقابت با سایر کودکان واکنش مناسبی از خود نشان دهد.در حالیکه کودک دیگری ممکن است در رقابت با دیگران دچار تنش گردد و رفتار عصبی از خود نشان دهد.

4-رشد دارای ابعاد مختلف و پیچیده است
همانطور که در تعریف رشد بیان شد ، رشد مجموعه ای از تغییرات جسمانی و روانی را در فرد شامل می شود . بنابراین در هر خصوصیتی از رشد باید به این مهم توجه داشت که این دو بعد اساسی رشد یعنی رشد جسمانی و رشد روانی هر دو در کار هستند و بطور تعاملی و ترکیبی در خصوصیات رشد وجود دارند . همچنان که گزل می گوید : «نتایج رشد بعنوان یک بافته ای موردنظر قرار می گیرند که در آن رشته ها و طرحهایی نمایان هستند» همبستگی و پیوستگی بین رشد جسمانی و رشد روانی بطور پیچیده و درهمی قابل ملاحظه و توجه است . ترکیب بدنی که به نوبه خود پیوستگی و ارتباط بین نواحی مختلف بدن را بهمراه دارد . با آمادگی و استعداد تربیتی و روانی ارتباط و مشارکت دارد . بین بلوغ جنس و رشد جسمی و الگوهای علایق و رفتار فیزیکی همراه و مشارکت محسوس و قابل ملاحظه ای وجود دارد . بنابراین هر رشد وپختگی در فرد نه تنها خصوصیت جسمانی بلکه خصوصیات روانی را نیز در فرد درگرگون خواهد کرد . بعنوان مثال در رشد راه رفتن که به نظر می رسد که یک رشد حرکتی و جسمانی است ولی در عین حال همراه با تغییرات حرکتی و جسمانی ، تغییرات روانی نیز بوقوع می پیوندند . کودک در طی مراحل مختلف راه افتادن (نشستن ، خزیدن ، ایستادن و بالاخره راه رفتن) علاوه بر کسب تغییرات مختلف جسمانی به لحاظ شناختی ، اجتماعی و عاطفی نیز که خود از ابعاد رشدروانی کودک می باشند ، دچار تغییرات و تحولات وسیعی نیز در رشد روانی خود از جنبه های مختلف شناختی ، عاطفی ، اجتماعی و اخلاقی می شود .
بنابراین در هر خصوصیت رشد باید تعامل و ترکیب هر دو بعد اساسی رشد (جسمانی و روانی) را مورد نظر قرار دارد . خصوصاً آنکه باید در نظر گرفت هر یک از این دو بعد اساسی رشد دارای ابعاد دیگری نیز می باشد و بنوبة خود هر یک ترکیبی از این ابعاد می باشند ما در رشد جسمانی هم با تغییراتی در اعضاء و جوارح بیرونی روبرو هستیم و هم با تغییراتی در اندام و اعضای درونی مواجه هستیم ، رشد روانی نیز جنبه های مختلف رشد شناختی رشد عاطفی ، رشد اجتماعی ، رشد اخلاقی را در بر می گیرد .

5-رشد دارای مراحل مشخص و معینی است .
رشد از ابتدای تشکیل نطفه تا پایان عمر به مراحل معین و مشخصی تقسیم می شود که هر یک ویژگیها و خصوصیات مخصوص به خود را دارا هستند . وجود این خصوصیات برجسته است که هر مرحله را از مرحله دیگر جدا می سازد و آنرا در بین سایر مراحل بطور ویژه ای مشخص می سازد . بنابراین برای جدا ساختن مراحل مختلف زندگی کافیست که این خصوصیات برجسته که سایر خصوصیات را در آن مرحله تحت الشعاع قرار می دهد مورد شناسایی قرار گیرند . مراحل رشد بصورت متوالی و پی در پی و بدون انفصال در جنبه های مختلف زندگی نمایان هستند . چنانکه راه رفتن کودک از نشستن ، خزیدن ، چهار دست و پا رفتن ، ایستادن وراه رفتن تشکیل شده است .
یا در مورد سخن گفتن نیز این توالی و جریان مرحله ای دیده می شود . بدین ترتیب که کودک ابتدا الفاظ نامفهومی را بصدا در می آورد ، بعداً واژه ها را بطور ناقص ادا می‌کند . سپس کلمه را به کار می برد و آنگاه به جمله سازی می پردازد .
البته باید توجه داشت که با توجه به وجود اصل تفاوت های فردی در رشد محدودیت‌های سنی که برای درنظر گرفتن مراحل رشد پیش بینی می شوند تنها بطور تقریبی قابل ذکر می باشند . حتی برخی از صاحبنظران برای مراحل رشد حدود سنی را مشخص نمی کنند و تنها این مراحل را با تغییرات بیولوژیکی و رفتاری آن مشخص می سازند . مراحل رشد بر اساس نظریات تئورهای صاحب نظران رشد بصورگوناگون تقسیم بندی شده است که در فصل بعد به توضیح بعضی از آنها می پردازیم ولی صرفنظر از نظریه های مختلف بطور کلی رشد دارای دوره های مهم زیر است .
دوره قبل از تولد که خود از مراحل مختلف تشکیل شده است . این دوره که در آن رشد بسیار سریع اتفاق می افتد عمدتاً رشد جسمانی و رشد ساختمان مدنی را دربرمی‌گیرد .
قابل ذکر است که توضیح مفصل رشد قبل از تولد در روانشناس رشد و کودک صورت می گیرد .

دوره های رشد بعد از تولد
1-دوره نوزادی (تولد تا 14 روزگی) infancy
در طول این دوره نوزاد تازه متولد شده باد به طور کلی خود را با محیط جدید خارج از بدن مادر تطبیق دهد . رشد در این دوره بطور موقت دچار وقفه و ایست می شود .
2-دوره طفولیت (2 هفتگی تا 2 سالگی) Baby hood
ابتدا کودک خصوصاً به لحاظ جسمانی درمانده است ولی به تدریح یاد می گیرد که عضلاتش را کنترل کند و نسبت به خود امیدواری و اطمینان بیشتر پیدا می کند . در پایان این مرحله اگر به کودک اجازه داده نشود که خود کارهایی را انجام دهد ناراحت می شود زیرا بتدریج می خواهد مس