مقدمه
گندم به عنوان اساسی ترین محصول در الگوی غذایی ایرانیان از جایگاه ویژه ای برخوردار است، به گونه ای که همواره در سیا ستگذاری ها محور اصلی بوده است. برای حرکت در جهت تامین گندم مورد نیاز کشور باید به افزایش پتانسیل تولید و حفظ حداکثر پتانسیل موجود توجه داشت. امروزه در کشورهای پیشرفته فعالیت هایی که صرفاً برا ی حفط پتانسیل تولید صورت می گیرد با فعالیتهایی انجام شده برای افزایش پتانسیل تولید برابری می کند و همین امر باعث شده است که در این کشورها فاصله بین تولید در شرایط مزرعه کشاورز و تولید در شرایط مزارع تحقیقاتی، نسبت به کشورهای در حال توسعه، به مراتب کمتر باشد.
یکی از روشهای مؤثر برای حفظ پتانسیل تولید، مدیریت علفهای هرز است. در حال حاضر کشورهای پیشرفته توانسته اند خسارت ناشی از علف های هرز را به 5%کاهش دهند،این در حالی است که در کشورهای در حال توسعه این خسارت 25%ویا بیشتر است.هنگامی که گفته می شود خسارت علف های هرز 25%است ،منظور این است که اگر با علف های هرز مبارزه شود،25%به عملکرد افزوده خواهد شد.به نظر می رسد که اگر بتوان از طریق مبارزه با علف های هرز25%عملکرد راافزایش داد،این روش به مراتب ارزانتر از روش های وقتگیر و پرهزینه به نژادی (که البته آن هم به جای خود ضروری و حیاتی است)خواهد بود.
برای کنترل شیمیایی علف های هرز باید مراحل زیر را به دقت پیگیری نمود:
1. علف های هرز مسئله ساز مزرعه را شناسایی نمود.
2. علف کشی را انتخاب نمود که قادر به کنترل علف های هرز مسئله ساز باشند.
3. کلیه توصیه های نوشته شده روی برچسب علفکش را مورد مطالعه قرار داده و به آنها عمل نمود.
4. سمپاش مناسبی را انتخاب نمود و آن را به طرز صحیح تنظیم نمود. در سطوح بزرگ حتی‌الامکان از سمپاش‌های بوم‌دار 400 لیتری پشت تراکتوری با نازل تی‌جت و با فشار 2-3 بار استفاده گردد.
5. زمان سمپاشی را رعایت نمود و نقش عوامل اقلیمی را در هنگام سمپاشی مد نظر قرار داد.
6. چنانچه لازم است هم از باریک برگ کش ها و هم پهن برگ کش ها استفاده شود، اختلاط پذیری علف کش ها را مورد توجه قرار دهید و در صورتی که علف‌کش‌ها با هم سازگاری ندارند، از مخلوط کردن آنها خوداری نمود.
روشهای مکانیکی کنترل علفهای هرز را می توان به دو دسته تقسیم نمود:
1) روشهای مکانیکی قابل اجرا در قبل از کشت گندم، که مهمترین آنها عبارتند از:
سبز نمودن علفهای هرز از طریق آبیاری قبل از کشت و بلافاصله شخم نمودن علفهای هرز سبز شده.
استفاده از سیستمهای بدون شخم یا دارای شخم حداقل: باید توجه داشت که سیستمهای بدون شخم یا داری حداقل شخم، باعث افزایش حضور علفهای هرز چندساله و کاهش علفهای هرز یک ساله، بخصوص پهن برگها می شود.
2) روشهای مکانیکی قابل اجرا در زمان آیش یا پس از برداشت گندم، که مهمترین آنها عبارتند از:
برگرداندن بقایای گیاهی گندم پس از برداشت از طریق جلوگیری از تکثیر علف‌ها‌یی‌‌هرز (بخصوص علفهای هرز یک ساله) باعث کاهش خسارت می شود. البته اگر این عمل با تاخیر انجام گیرد، در بسیاری از موارد باعث تشدید خسارت علف‌های‌هرز خواهد شد.
در صورتی که زمین دارای علف های هرز دائمی نظیر خارشتر،پیچک ،تلخه،قیاق، شیرین بیان،تلخ بیان و غیره باشد، شخم های عمیق با فاصله دو هفته پس از برداشت گندم بسیار موثر خواهد بود.معمولا پس از عملیات شخم، اندام های مختلف علف های هرز تکه تکه شده و در عمق خاک قرار خواهند گرفت. در این صورت این اندام ها به دلیل نداشتن ذخیره غذایی کافی قادر به رشد مجدد نخواهند بود. از طرفی ریشه ها و یا اندام های رویشی زیرزمینی این گیاهان به سطح خاک آورده شده و با قرار گرفتن در معرض هوا و نور خورشید آب خود را از دست داده و خشک خواهند شد.البته هنگامی که از شخم برای کنترل علف های هرز چندساله استفاده می شود نباید انتظار داشت که در همان سال اول همه علف های هرز دائمی از بین بروند، بلکه ادامه این کار در طی 3تا4 سال تا حدود زیادی مشکل علف های هرز دائمی را حل خواهند نمود. برای نتیجه گیری سریع می توان در تلفیق با شخم از علف کش های سیستمیکمثل گلیفوزیت (راند آپ) و یا در مواردی از پیکلورام استفاده نمود(استفاده از پیکلورام دوام زیادی دارد و برای مزارع و درخت های اطراف بسیار خطرناک است).برای مصرف علفکش ها باید زمین را شخم زد و پس از رویش مجدد علف های هرز، روی آنها علف کش پاشید و مجددا پس از 7 تا 10 روز زمین را شخم زد.
الف) علفکشهای قبل از کاشت یا قبل از رویش
علفکشهای مزارع چغندرقند به دو دسته قبل از سبز شدن تقسیم میشوند. دسته اول تماسی و عمومی بوده و کلیه علفهای هرز را قبل از سبز شدن محصول از بین می‌برند. دسته دوم قبل یا بعد از کاشت و در خاک استفاده میشوند.
در صورت پیش بینی و وجود مشکل علفهای هرز، بایستی نوع علفکش را از نظر مصرف در قبل یا بعد از کاشت مشخص نمود، معمولاً زنانی از علفکش عمومی و تماسی در قبل از کاشت استفاده میشود. که علت هرز کامل نباشد و یا اینکه زمان کاشت محصول علف هرز کاملاً زیر خاک مدفون نباشد. در صورتیکه زمان مصرف علفکشهای تماسی عمومی تا بعد از کاشت با تاخیر بیفتد. بیشتر علفهای هرز ظاهر شده و در نتیجه از بین خواهند رفت. با این وجود تعلل در مصرف علفکش تا زمانی که ظهور بوته‌های نزدیک باشد. امکان دارد به گیاهچه‌های محصول آسیب برساند. پارکرات (همراه یا بدون دیکوات)، گلیفوست و گلوفلوسسینات مهمترین علفکشهای تماسی هستند که در اکثر نقاط جهان مصرف میشوند. مهمترین امتیاز مصرف علفکشهای عمومی قبل از سبز شدن چغندرقند کنترل تقریباً تمامی گونه‌های علفهای هرز از جمله چغندرعلفی میباشد.
در صورت مصرف علف‌کش‌ها در خاک قبل ار کاشت چغندرقند، بایستی آنها را با خاک علفکش با خاک سطحی تا عمق پنج سانتی متری اطمینان حاصل نمود. مخلوط کردن علفکش با خاک، از طریق کاهش اثر آب و هوا روی فعالیت سم موجب تاثیر یکنواختی علفکش میشود. مخلوط نمودن علفکش با خاک، از طریق کاهش اثر آب و هوا روی فعالیت سم موجب تاثیر یکنواخت علفکش
میشود. مخلوط نمودن علفکش با خاک در مورد ترکیبات فرار و در نواحی خشک لازم میباشد. از آنجائیکه این روش نیازمند وسایل خاصی جهت مخلوط کردن علفکش با خاک، تراکتورهای قوی و زمان بیشتر است، چندان مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.
همانند علفکشهای تماسی، انواع پردوام را نیز بایستی با خاک سطح الارض و قبل از سبز شدن گیاهچه‌های چغندرقند به کاربرد. در غیر اینصورت موجب صدمه به محصول اصلی میشوند. به علت آنکه در بعضی شرایط ، مخلوط کردن علفکشهای بادوام با خاک باعث افزایش خسارت به چغندرقند میشود(بعنوان مثال، لناسیل روی املاح معدنی خاک) نمی‌توان تمامی آنها را با خاک مخلوط نمود. مزیت علفکشهای با دوام مورد استفاده در خاک، کاهش شدید علفهای هرزی اسست که همزمان با چغندرقند سبز میشوند و همچنین باعث حساس شدن سایر علفهای هرز سبز شده می‌گردند (دکستر 1971، دانکن و همکاران، 1982) بعضی محققین عقیده دارند که تاثیر رقابت علفهای هرز روی عملکرد تا هنگامی که مراحل اولیه رشد چغندرقند ناچیز است. آنان مصرف علف‌کش‌ها را در مراحل قبل از کاشت و سبز شدن به دلایل اکولوژیک قبول ندارند (مه یر و همکاران1986)، با این وجود اکثر زراعین مصرف علفکشهای قبل از سبز شدن را مهم و مکمل مصرف علفکشهای بعداز ظهور گیاه اصلی می‌دانند.
در دهه 1980 در نواحی شمال اروپا جهت کنترل علفهای هرز استفاده از روش سمپاشی با مقدار پائین بعد از مرحله جوانه زدن باعث تغییر مقدار علفکشهای قبل از رویش گردید.
آزمایش‌ها نشان داد قابلیت اعتماد به مصرف زودتر علفکش با مقدار پائین بعد از مرحله رویش افزایش یافته و باعث شده تا بتوان از علفکشهای قبل از رویش با مقدار کمتری برای مبارزه با پهن برگها استفاده کرد.
(می و هیلتون1985) متعاقباً برخی سازندگان، علفکشهای قبل از رویش و بدنبال آن انواع علفکشهای بعد از رویش را با مقادیر پائین معرفی نمودند. پائین آمدن مقدار مصرفی و در نتیجه کاهش هزینه، منجر به مصرف برخی علفکشهای بعد از رویش توسط زارعین شده است که از طرف دیگر اطمینان یافتن از مصرف دیرهنگام علفکشهای بعد از رویش سه مبارزه با علفهای هرز کمک نمایند. مهمترین علفکشهای بادوام که قبل استفاده زیست شناسی سبز کردن علفهای هرز پهن به کار می‌روند عبارتند از: کلرایدازون (پیرازون)، سیکلوات، دی اتاتیل، اتوفومسات، لناسیل و متامیترون.
قبل از کاشت برای مبارزه با علفهای هرز باریک برگ میتوان از علفکشهای سیکلوآت، دلاپون، دی آلات، ای پی تی سی آو تری ـ آلات استفاده نمود. با وجود ارزان بودن این علف‌کش‌ها خصوصاً دالاپون وتی سی آب و هوایی، بعضی کشورها آنها را با علفکشهای باریک برگ انتخابی بعد از رویش که خسارت کمتری به زراعت اصلی می‌زنند، جایگزین نموده اند.
جهت انتخاب علفکشهای قبل از رویش، عوامل زیادی را باید در نظر گرفت. نوع علفهای هرزی که باید کنترل شوند در درجه اول اهمیت است. جهت اطمینان از کنترل کامل علفهای هرز، بایستی تاثیر علفکشهای پس از رویشی را در انتخاب علفهای قبل ار رویش در نظر داشت. نوع خاک و مواد آلی از عوامل مهمی هستند که در تعیین سموم قابل مصرف، مقدار و تاثیر آنها تاثیر می‌گذارند. سازندگان بر تاثیر مصرف متوالی بعضی علف‌کش‌ها روی محصول تاکید دارند (بعنوان مثال: متامیترون قبل از رویش و بدنبال آن لناسیل بعد از رویش). مصرف پشت سرهم علفکشهای قبل از رویش و آفت‌کش‌ها نیز می‌تواند خسارت وارد نماید، برای مثال مصرف کار بوفروان میتوان تا حدی این مسئله را برطرف نمود.
بعضی اوقات جهت مبارزه با فرسایش بادی لازم است در انتخاب علفکشهای قبل از رویش دقت نمود. مالچ معدنی بای تومن و زراعت پوششی جو، دو روش رایج حفاظت محصول در برابر فرسایش بادی هستند. مالچ بای تومن می‌تواند فعالیت علفکشهای قبل از رویش را کاهش دهد. نثورورر1984) . وجود جو در زراعت چغندرقند، کار مبارزه را دشوار میکند زیرا در انتخاب مصرف علفکش بایستی دقت نمود که به رشد و نمو جو آسیبی وارد نیاید.
علفهای هرز مزارع گندم
منابع مختلف تعداد علفهای هرز مزراع گندم ایران را بیش از200 گونه ذکر کرده اند. ولی آنچه مسلم است همه این گونه ها علفهای هرز مهم و بسیار خسارت‌زا نیستند. بسیاری از این علف‌های‌هرز اتفاقی بوده و اهمیت زیادی ندارند. جدول 1 تعداد علفهای هرز مهم پهن‌برگ و باریک‌برگ موجود در مزارع گندم کشور و جدول 2 نیز فهرست نام فارسی و نام علمی آنها نشان می دهند. علفهای هرزی مانند، یولاف وحشی، پیچک و غیره در اغلب اسـتـانهای ایران یافـت می شوند.. برخی از علفهای هرز نیز به دلیل تحمل در برابر روشهای کنترل، جزء علفهای هرز مسئله ساز محسوب می شوند. از جمله این علفهای هرز می توان به خارشتر در یزد و خراسان، شیرین بیان در غرب، تلخه در قزوین، جو دره در فارس، علف شور در قم ، میاگروم در اصفهان، سیلن وجغجغک در استان مرکزی، پیچک در همدان، گلایول در دیمکاریهای اطراف اردبیل، ارشته خطایی در اطراف خوی و اخیراً در اطراف تهران، پنیرک در مناطق گرمسیری مانند خوزستان و بروموس در بلوچستان اشاره نمود.
به طور کلی پویایی جمعیت علفهای هرز باعث شده است که همواره یکی از علف‌های‌هرز در مزارع گندم به عنوان علف‌هرز غالب بروز پیدا کنند. علی رغم آنکه در یک مقطع زمانی تلاشهای زیادی صرف کنترل علف‌های‌هرز غالب یک منطقه می شود و آن علف‌هرز از بین می‌رود، ولی پس از مدت کوتاهی علف‌های‌هرز دیگر میدان را خالی از رقیب دیده و به عنوان علف‌هرز غالب مطرح می شود. به همین دلیل همواره با علفهای هرزی مواجه خواهیم شد که روش کنترل آنها ناشناخته است.
جدول 1 : تعداد علفهای هرز پهن برگ و باریک برگ موجود در اقلیمهای مختلف.
مناطق پهن برگ باریک برگ
سردسیر
معتدل
گرمسیری
خزری
مهم سایر مهم سایر
12
15
4
10 13
26
5
10 5
5
5
5 2
5
3
3
جدول2: فهرست علفهای هرز غالب مزارع گندم در مناطق اقلیمی مختلف کشور
ردیف پهن برگ
ازمک Cardaria draba L. Desv. Subsp
خارشتر Alhagi pseudalhagi (MB.) Desv
سلمک Chenopodim album L
علف شور Salasola kali L
پیچک صحرائی Convolvulus arvensis. L
ردیف باریک برگ
چچم ایرانی Lolium persicum Boiss & Hohen
دم روباهی باریک Alopecurus myosuroides
یولاف وحشی Avena ludoviciana Dur
جو موشی Hordeum morinim
معرفی چندنوع علف هرز غالب مزارع گندم
الف :علف هرز پهن برگ
1- ازمک
بانام های فارسی بلقسط- بجند-بوشی ونام علمی Lepidium draba
گیاهی است دائمی به ارتفاع 20 تا 60 سانتی متر که توسط بذر و ریزوم تکثیر می شود. دارای ساقه های سبز متمایل به خاکستری است که در قسمت انتهایی منشعب و پوشیده از کرکهای خاکستری یا سفید هستند. برگها متناوب، تخم مرغی یا بیضی شکل و برگهای بالایی بدون دمبرگ یا ساق
2-خارشتر
Alhagi psuedalhagi
Camelthornخارشتر گیاهی است علفی و چند ساله از خانوادهLeguminosae،تکثیر ان توسط بذر و ریزوم صورت میگیرد.دارای شاخه هایی انبوه و در هم، ساقه سبز رنگ است. این گیاه برگهای ساده ای دارد که2تا4میلیمتر عرض و2تا10 میلیمتر طول دارند. برگها به شکل بیضی کشیده هستند که در پایه خارها قرار گرفته اند.گلها به طور منفرد یا دوتایی در طرفین شاخه ها قرار دارند. کاسه گل تقریبا 2 میلیمتر طول دارد و بدون کرک است.دندانه های کاسه نوک تیزوتخمدان نیز بدون کرک است. میوه این گیاه باریک و بدون کرک بوده سطح رویی ان صاف و سطح زیرش بند بند است.رنگ گلها صورتی یا صورتی مایل به بنفش است. دمگل 1 تا 3 میلیمتر است.این علف هرز به شوری مقاوم بوده و بیشتر در نواحی خشک وبیابانی وجود دارد گوسفندان و شتر از آن تغذیه میکنند.از گونه های دیگر ان میتوان A.persarum را نام برد.خارشتر از علفهای هرز مزارع پنبه،نیشکر،چغندرقند،گندم،جو،سبزی و صیفی است.
3- سلمک
سلمه تره(سلمک)
گیاهی است از خانواده اسفناجیان(chenopodiaceae) و یکساله با ساقه های ایستا و انشعابات فراوان که غالباً دارای خطوط صورتی یا بنفش هستند. ارتفاع آن بر حسب آب و هوا و نوع خاک تغییر می کند برگهای سلمک کشیده، تخم مرغی شکل و دندانه دار است. برگهای قسمت فوقانی گیاه باریکتر و دارای حاشیه صاف است. کرکهای سفیدرنگی برگ و ساقه های این گیاه را پوشانده است گل آذین آن از نوع سنبله و سبز رنگ است. میوه نیز سبز رنگ ودارای بذرهای ریزی است.این گیاه در اکثر مزارع به خصوص مزارع صیفی و غلات زیاد دیده میشود.تکثیرآن از طریق بذر صورت میگیرد. گیاهان این جنس تولید مقادیر زیادی گلوکوزیدسیانوژنیک کرده باعث مسمومیت دام میشوند
4-علف شور
Salsola kali
Russian thistle= Prickly saltwort
گیاهی است یکساله بهاره بصورت ایستا، با ارتفاع 15 تا 150 سانتیمتر که توسط بذر تکثیر می شود. ساقه آن منشعب، با انشعابات باریک، محکم و فاقد کرک. برگها متناوب، خطی تا سرنیزه ای در مراحل اولیه گوشتی و باریک و منتهی به خار. گلها ریز، بدون دمگل،
5- پیچک
گیاهی است چندساله از خانواده Convolvulaceae که از طریق بذر و ریزوم های زیر زمینی تکثیر می یابد. ریزوم ها به رنگ سفید بوده و در تمام جهات گسترده شده اند و گوشتی و آبدار هستنددارای ریشه های بسیار گسترده و در هم پیچیده و ساقه های خزنده روی زمین(استولون)به درازای30 تا120سانتیمتر،برگهای ان متقابل وپیکانی شکل،گلهایش سفید تا سفید صورتی و شیپور مانند است. گلدهی آن مختص فصل خاصی نیست و گلهای ان به تدریج باز میشوند.تولید کپسول بذر میکنند که تخم مرغی شکل بوده و محتوی1-4عدد بذر میباشد.بذرها به رنگ سیاه و گاه قهوه ای متمایل به خاکستری است.بذرها دارای دو سطح مسطح و یک سطح محدب(گرد) میباشد.ریشه کنی پیچک صحرایی به دلیل وجود ریشه های عمیق با انشعابات فراوان، استولون و بذرهای بادوام(حفظ قوه نامیه تا 50سال)غیر ممکن است. گونه های دیگر آن شاملC.strachidifolius ,C.pilosellaefolius میباشد.پیچک صحرایی از علفهای هرز مزارع ، گندم، جو، زمینهای بایر است
ب:علفهای هرزباریک برگ
1- چچم
چچم یا گیج دانه گیاهی است یکساله و تک لپه ای از خانواده گندمیان(Poaceae یاGramineae) که از طریق بذر تکثیر می یابد. ساقه راست یا کمی گسترده،منفرد و چند تایی دارد.ارتفاع ان به 30 تا60و گاهی90سانتی متر میرسد.برگ و غلاف برگ صاف و ظاهراً سبز،فاقد مو و ضمائم، و پهنک آن مسطح و باریک است.سنبله های این گیاه قائم،سخت، و مسطح و طول انها از30سانتیمتر متجاوز است.سنبلچه های چچم بر خلاف سایر گیاهان این جنس که دراز و کشیده اند، مسطح،پهن، وفشرده اند که6تا8گل درآنها دیده میشود.این
سنبلچه ها سبز رنگ هستند. و به طور منفرد و متناوب در دو ردیف روی ساقه گل دهنده و در کنار فرورفتگی ان قرار گرفته اند. به قسمتی که لبه باریک آنها مقابل محور ساقه واقع شده سنبله را مسطح می نماید. طول محور گل10تا30سانتی متر است.گلومها سخت و عموما مساوی سنبلچه یا درازتر از ان هستند.طول گلوم گاهی به 3میلیمتر میرسد. انتهای گلومل تحتانی نوک تیز، خشک و غشایی است. گاهی ریشک دارد وگاهی بدون ریشک است. گلومل فوقانی ان دارای دو دندانه است.دانه چچم داخل دو گلومل قرار دارد و بر خلاف سایر گونه هاقطور، بادکرده،شیاردار و عاری از موست.طول بذر چچم2تا6میلیمتر است.
2-دم روباهی باریک
از علفهای هرز یکساله با ساقه های باریک است.از خانواده poaceae که توسط بذر تکثیر می یابد .با ساقه هایی که درازای ان تا60سانتی متر میرسد و به صورت توده های نزدیک به هم دیده میشوند.در انتهای هرساقه، سنبله باریک و طویل ریشکدار به طول 3-10سانتیمتر قرار دارد.گل اذین از نوع Spike و متراکم ،شبیه به دم روباه است. برگها دارای لیگول غشایی و محل اتصالشان به ساقه متورم است
3-یولاف وحشی (جو دوسر)
یاهی است یکساله،تک لپه ای و از خانواده گندمیان(Poaceae)که با بذر تکثیر می یابد. گل اذین خوشه ای خیلی باز و پانیکول منظمی دارد که در تمام جهات به طور یکنواخت رشد میکنند.سنبلچه های ان منفرد و از پهلو فشرده شده اند.ودرهریک از انها2تا3گل ریشکدار دیده میشودکه معمولا گل انتهایی ان عقیم است. پایه این سنبلچه ها تقریبا2 سانتیمتر طول دارد.گلومهای فوقانی و تحتانی با یکدیگر مساوی و طول انها به8میلیمتر میرسد.قاعده گلومها با موهای سفید یا قهوه ای رنگ خشن و طویلی پوشیده شده است واز وسط ان رگبرگ میانی واز نزدیکی قاعده گلومل ریشک طویل و زانوداری خارج میشود که قاعده ان پیچیده و تابیده به نظر میرسد.گل این گیاه 3 پرچم دارد و دانه در داخل گلومل باقی میماند.
ساختمان ظاهری یولاف در نواحی مختلف نسبت به نوع زمین تغییر میکند مثلا در نواحی پست و شنی از هر بوته چندساقه باریک منشعب میشودبرگها کوتاه،سخت و مقاوم و غلاف ان را موهایی پوشانده است.ولی در اراضی حاصلخیز و مرتفع بوته ها منحصرا یک ساقه نسبتا قوی دارند.برگهایشان دراز بوده،غلاف انها غالبا بدون موست.
.
4- جو موشی
علف هرزی یکساله،از خانواده Poaceae ،دارای ریشه های افشان که از طریق بذر تولید مثل میکند.ساقه ها بالا رونده و دارای انشعاب،برگها در سطح دارای مو و به رنگ سبز،زبانک از نوع غشایی و طویل و بلند است.گل آذین از نوعSpik>Spikelet دارای 3گلچه که گلچه میانی هرمافرودیت و بقیه گلچه ها نر میباشند. لما دارای ریشکهای مودار، بذرها کوچک و طول آنها چهار برابر عرض آنها میباشد.این گیاه از علفهای هرز مزارع گندم، جو، سبزی و صیفی،یونجه و مراتع است
روشهای مدیریت علف های هرز مزارع گندم
میتوان از طرق مختلف جمعیت علفهای هرز را در مزارع گندم کنترل نمود. آنچه مسلم است استفاده از یک روش، به تنهایی نمی تواند در بلند مدت جمعیت علفهای هرز را کاهش دهد. در حال حاضر روشهای تلفیقی مدیریت علفهای هرز در دنیا از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده و توصیه محققان بر استفاده از این روشها است. مجموع روشهایی که در مدیریت تلفیقی علف‌های‌هرز مزراع گندم قابل توصیه می باشد، عبارتند از روشهای پیشگیری، روشهای زراعی، روشهای مکانیکی و روشهای شیمیایی.
الف پیشگیری
پیشگیری اولین مرحله مدیریت علفهای هرز در محصولات مختلف و بخصوص گندم است. این روش از جمله اساسی ترین روش عملیات مزرعه ای است که مراحل زیر را شامل می شود:
• تحت نظارت قرار دادن مزارع و آمار برداری دوره ای از علفهای هرز آن.
• پیش بینی جمعیت علفهای هرز در سال زراعی آینده.
• رعایت بهداشت زراعی و پیشگیری از علفهای هرز.
هر یک از روشهای فوق به اختصار در زیر مورد بحث قرار خواهند گرفت.
برای این کار باید هر ساله در یک یا دو نوبت جمعیت علفهای هرز و گونه‌های آن را در مزرعه تعیین نمود.
آمار برداری را می توان با استفاده از کادر مربع شکل با ابعاد 5/0 در 5/0 متر و یا در طول یک متر از 3 تا 4 ردیف گندم انجام داد. بهتر است آمار برداری از یک نقطه مزرعه آغاز و به صورت زیگزاگ و یا در طول دو قطر مزرعه و در فواصل معینی ( مثلاً هر 25 متر) ادامه یابد.
در مورد علف‌های‌هرز باریک برگ می توان آمار برداری را با شمارش تعداد خوشه علف‌هرز در یک سطح مشخص انجام داد. بهتر است کلیه علفهای هرز مزرعه را در مرحله گیاهچه شناسایی نمود و آمار علفهای هرز مزرعه را به تفکیک گونه تعیین کرد. آمار بدست آمده باید با دقت در بایگانی نگهداری شود. آمارهای سالانه تغییرات جمعیت و تنوع علفهای هرز را روشن نموده و ما را در برنامه ریزی برای مدیریت علفهای هرز و ارزیابی کارآیی اقدامات به عمل آمده یاری خواهد نمود. در صورتی که شمارش میسر نباشد، می توان جمعیت علفهای هرز را به طور نظری گروه بندی کرد. مثلاً کم، متوسط، زیاد، خیلی زیاد و غیره
از آنجا که علفهای هرز موجود در یک مزرعه از بذور موجود در خاک و منابع آلوده کننده ناشی می شوند، بنا براین هر چه منابع آلوده کننده محدودتر باشد، پیش بینی جمعیت علف‌های‌هرز راحت ترخواهد بود. در این صورت تغییرات سالانه علف‌های‌هرز غالب در حدی نخواهد بود که برنامه ریزی را تحت تاثیر قرار دهد. باید هر سال جمعیت علفهای هرز را با سال قبل مقایسه نمود و تغییرات جمعیت گونه ها را در برنامه ریزی ها مد نظر قرار داد. اگر منابع آلوده کننده زیاد باشد ( مثل آبیاری با آب رودخانه) باید دقت بیشتری نمود تا اگر گونه های جدیدی در مزارع پیدا شد، سریعاً کنترل شوند.
برای پیشگیری از افزایش آلودگی و پیدایش گونه های جدید، باید تلاش شود تا از افزایش بذر یا اندامهای رویشی علف‌های‌هرز در مزرعه جلوگیری شود. مهمترین کارهایی که باید انجام شود عبارتند از:
• جلو گیری از کشت بذور آلوده به بذر علفهای هرز. این موضوع بخصوص در شرایطی که بذری که در مزرعه کشت می شود از مزارع دیگر خریداری می شود، بسیار حائز اهمیت است. زیرا احتمال دارد بذر جدید حاوی بذر گونه های جدیدی از علفهای هرز باشد. بنابراین توصیه می شود برای جلوگیری از ورود بذور علفهای هرز به مزرعه، یا از بذور گواهی شده استفاده شود و یا اینکه بذر مصرفی قبل از کشت بوجاری شود.
در صورتی که کود دامی مصرف می شود باید از آلوده نبودن آن به بذر علفهای هرز مطمئن شد. توصیه میشود در صورت استفاده از کودهای دامی، از کودهای کاملاُ پوسیده استفاده شود.
• قبل از ورود ماشین آلات به مزرعه ( بخصوص ماشین آلات اجاره ای) باید آنها را تمیز نمود.
• در صورت امکان از آبهای آلوده به بذر علفهای هرز استفاده نشود.
• اجازه ندهید دامها مستقیماً از مناطق آلوده وارد مزرعه شوند.
• از به بذر نشستن علفهای هرز اطراف مزرعه و جویهای آب جلوگیری نمود. برای این کار، پوشش دار نمودن جویهای اصلی با سیمان و یا آبیاری تحت فشار مؤثر خواهد بود. آتش زدن یا پاشیدن علفکشهای تماسی در اطراف جویهای آب نیز کمک خواهد نمود.
• شخم زدن مزرعه پس از برداشت و یا پاشیدن علف‌کش‌ها ی عمومی سیستمیک و کم دوام به منظور جلوگیری از به بذر نشستن علفهای هرز باقیمانده و ضعیف نمودن علفهای هرز دائمی نیز از جمله اقدامات موثر است.
• هشیاری در مورد بروز مقاومت و یا ورود علفهای هرز مقاوم به علف‌کش‌ها به مزرعه، بخصوص در حالت های تک کشتی و مکانهایی که مبارزه شیمیایی شدید با یک نوع علفکش و یا علف‌کش‌هایی از یک خانواده ( در خصوص مقاومت به علف کش به طور خلاصه در بخش کنرل شیمیایی بحث خواهد شد).
ب -روشهای زراعی
ازجمله اقدامات زراعی مهمی که می توانند به کاهش جمعیت علفهای هرز و کنترل آنها کمک کنند عبارتند
1-کشت گندم در تناوب با سایر محصولات و خودداری از کشت متوالی آن:
از آنجا که هر محصولی دارای عملیات زراعی ویژه خود است، بنابراین طیف خاصی از علف‌های‌هرز به این عملیات زراعی سازگار می شوند. حال اگر از طریق تناوب تغییری در کشت صورت پذیرد، شرایط برای علفهای هرز تغییر کرده و سازگاری آنها بهم می خورد. علاوه بر این، تناوب باعث شکستن چرخه زندگی برخی از علفهای هرز شده و از این طریق نیز بر رشد و تکثیر آنها تاثیر می گذارد. بنا براین آنچه مسلم است رعایت یک تناوب زراعی مناسب از روشهای مؤثر در کنترل علفهای هرز گندم محسوب می شود. اجرای یک تناوب صحیح زراعی، وابسته به داشتن اطلاعات از بانک بذر و دوام بذر علف‌هرز در خاک است و بنابر این بسته به نوع علف‌هرز موجود در منطقه، ترکیب گیاهان زراعی موجود در تناوب فرق می کند. برای مثال برای کنترل علف‌هرز سمجی مانند پیچک، رعایت یک تناوب آیش- گندم- آیش همراه با شخم پنجه غازی و مصرف علف کش 2,4-D نتیجه مناسبی در بر خواهد داشت. کشت گندم در تناوب با محصولات ردیفی نیز در کاهش جمعیت علفهای هرز مؤثر است.ضمناً زمانی که سویا در تناوب با گندم کشت می شود، باید توجه کافی به اندک باقیمانده سموم مصرفی در گندم نظیر 2,4-D ، MCPA و 2- آیش گذاشتن زمین:
در شرایط دیم بهتر است که مزارع را یکسال در میان آیش قرار داد تا از تجمع بذر علفهای هرز جلوگیری شود. در سال آیش نباید اجازه داد که علفهای هرز در مزرعه رشد نموده و تولید بذر کنند. در سال آیش با استفاده از شخم های سطحی، ضمن مبارزه با علفهای هرز، به ذخیره سازی رطوبت خاک نیز کمک می شود. در صورت امکان باید اجازه داد تا بارانهای پاییزی باعث سبز شدن علفهای هرز شده و سپس عملیات آماده سازی بستر کشت شروع شود. در این صورت علفهای هرز با شخم از بین رفته و جمعیت آنها کاهش می‌یابد. استفاده توأم شخم و علف کش‌ها نیز از عواملی هستند که در زمان آیش می‌توانند باعث کاهش جمعیت علف های هرز و جلوگیری از تلفات آب خاک شوند. آیش همراه با قطع علف‌های‌هرز و رها کردن آنها در سطح خاک، میزان تبخیر را کم کرده و تا حدودی از فرسایش آبی و بادی جلوگیری می کند. آیش شیمیایی باعث کاهش فرسایش از طریق حفظ سطح خاک توسط بقایای بجا مانده از علف هرز ناشی از مصرف علفکش میشود. زمان مصرف علفکشهای بعد از برداشت، عامل اصلی در موفقیت آیش شیمیایی می باشد. از علف‌کش‌هایی نظیر دایکامبا، پاراکوآت گلیفوزیت و توفوردی میتوان برای کنترل علف‌های‌هرز در زمان آیش استفاده کرد.
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 40 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله اهمیت شناسایی علفهای هرز مزارع گندم و مدیریت کنترل آنها
