کیفیت زندگی کاری
توجّهی که امروزه به کیفیت زندگی کاری می شود بازتابی است از اهمیتی که همگان برای آن قائلند . بسیاری از کارکنان از کار خود ناراضی بوده و در پی معنادار می باشند . کارکنان درخواست دارند در کارشان کنترل و دخالت بیشتری داشته باشند و مانند یک چهره در یک دستگاه بزرگ به شمار نیایند . هنگامی که با کارکنان با احترام رفتار شود و آنان فرصت بیان اندیشه های خود را داشته و در تصمیم گیری ها دخالت کنند واکنش های مناسب و مطلوب را از خود نشان خواهند داد ( دولان و شولر ، 1376، ص118 ) .
یک زندگی کاری با کیفیت این فرصت را به کارکنان می دهد که تصمیمات مربوط به طراحی محیط کار، فرآیندهای مورد استفاده و منابع مورد نیاز برای انجام مؤثّر کار را اتّخاذ نمایند. در واقع، کارگری که به مدت سالیان متمادی کار خاصی را انجام داده است، شاید از جایگاه بهتری برای تصمیم گیری برخوردار باشد. به منظور کارآمدی بیشتر، مدیر نباید از کیفیت مطلوب زندگی کاری به عنوان ابزاری برای از بین بردن اتحادیه ها و یا دور نگه داشتن آنها از محیط کار استفاده نماید. به همین دلیل، بسیاری از سازمانهای مؤفّق، سیاستی را در جهت تشویق و تقویت تمام کارکنان برای درگیر شدن در کار و کمک به سازمان اتّخاذ کردهاند (روت[1]، 2001، ص59).
2-3 تعاریف کیفیت زندگی کاری
در طی دهه های اخیر تعریف متفاوتی از کیفیت زندگی کاری ارائه شده است که هر یک براساس دیدگاهی خاص به تعریف این مفهوم پرداخته اند که برخی از آنها عبارتند از :
1- کیفیت زندگی کاری به عنوان یک روش یا نحوۀ انجام کار .
کارکنان کیفیت زندگی کاری را بر حسب فنون و روش های کار مانند غنی سازی شغل[2] گروههای کاری خود گردان و ... تعریف کرده اند ( کامنینگز ، 1375 ، ص 530 ) :
الف- غنی سازی شغل : غنی سازی شغل شامل ایجاد تغییرات اساسی در محتوا و سطح مسئولیت شغل است . غنی سازی شغل به تولید عوامل انگیزشی مناسبی در محتوای شغل منجر می شود . فرآیندی است که به منظور معنا بخشیدن به کار افراد و ایجاد رضایت شغلی ، حوزه اختیارات و مسئولیت های جدیدی را برای شغل تعریف می کند و بر این اساس شغل را از لحاظ محتوا غنی تر و تلاش برانگیزتر می سازد ( عباس پور ، 1382، ص 209 ) .
ب- گروههای خود گردان : گروههای خود گردان ، گروههای کار طبیعی هستند که به آنها اختیار تصمیم گیری بالایی داده شده است ، از آنها انتظار می رود بر رفتار و نتیجه کار خود نظارت کنند . این رویکرد تازه استفاده گسترده از بحث و نظر گروهی را پدید می آورد که به سبب آن بهره گیری کامل از اندیشه های گروه و نفوذ آن ممکن میگردد. این حرکت بازتابی از بسیاری اندیشههای گرفته شده از شرکت های مؤفّق ژاپنی است ( طوسی، 1376، ص 56) .
2- کیفیت زندگی کاری فرآیندی است که به وسیله آن همه اعضای سازمان از راه مجاری ارتباطی باز و و متناسبی که برای این مقصود ایجاد شده است در تصمیم گیری که بر شغلشان و بر محیط کارشان تأثیر می گذارد ، به نحوی دخالت می کنند و در نتیجه، مشارکت و خشنودی آنها از کار بیشتر می شود و فشارهای عصبی ناشی از کار برایشان کاهش می یابد و در این تعریف کیفیت زندگی کاری نمایانگر نوعی فرهنگ سازمانی یا شیوه مدیریت است (دولان و شولر ، 1376، ص35 ) .
3- کیفیت زندگی کاری به عنوان فرآیندی که در روند اجرای آن، کارکنان و اعضای سازمان می تواند در تصمیمگیری های مربوطه به طراحی مشاغلی که تشکیل دهنده بخشی از زندگی کاری آنان است، مشارکت فعّال داشته باشند ( رابینز، 1374، ص 1125).
4- کیفیت زندگی کاری به مفهوم داشتن نظارتی صحیح، شرایط کاری مناسب، پرداخت و مزایای مطلوب و مهمتر از همه، ایجاد فضای کاری چالش انگیز، مشارکتی و اقناع کننده است .
زندگی کاری با کیفیت عالی از طریق توجّه به فلسفه کاری کارکنان بدست می آید و عبارتست از بکارگیری کوشش هایی در استفاده از زندگی کاری با کیفیت ، که خود کوشش های منظّمی از سوی سازمان است که به کارکنان فرصت های بزرگتری برای اثرگذاری بر کارشان و تشریک مساعی در اثربخشی کلّی سازمان می دهد (جزنی، 1380، ص 396 ) .
5- کیفیت زندگی کاری عبارت است از عکس العمل کارکنان نسبت به کار ، پیامدهای فردی آن در ارضای شغلی و سلامت روحی، با اتسفاده از این تعریف کیفیت زندگی کاری بر پیامدهای شخصی، تجربه کاری و چگونگی بهبود کار در راستای رفع نیازهای فرد تأکید دارد (کامینگز ، 1375، ص 529) .
6- مرکز آمریکایی کیفیت زندگی کاری تعریف زیر را در مورد کیفیت زندگی کاری ارائه داده است:
پیشرفتهای کیفیت زندگی کاری به عنوان هر نوع فعّالیتی که در کلیّه سطوح سازمان انجام
می شود و به دنبال اثربخشی بیشتر از طریق رشد و ارتقاء منزلت انسانی می باشد، تعریف شده است. کیفیت زندگی کاری فرآیندی است که طی آن گروههای ذینفع در سازمان ( مدیریت – اتّحادیه ها و کارگران ) یاد خواهند گرفت چگونه بهتر با یکدیگر کار کنند، چگونه برای خود مشخص کنند. گرچه فعّالیتها، تغییرات و بهبودهای مطلوب و مؤثّر است تا دو هدف مشترک بهبود کیفیت زندگی کاری کلیّه اعضای سازمان و افزایش اثربخشی سازمان و اتحادیهها بطور همزمان تحقق یابد (فلیپو به نقل از علاّمه، 1378، ص76).
2-4 تاریخچه کیفیت زندگی کاری
پژوهشهای مربوط به شیوه بهرهوری و کیفیت زندگی کاری ابتدا در اروپا ( 55- 1950) ابداع شد. در پژوهش های مربوط به اریک تریست[3] و همکارانش در دانشگاه تاویستاک[4] هم بعد فنّی و هم بعد انسانی سازمانها را بررسی کرد و چگونگی ارتباط بین آنها را تحلیل کردند که نتیجه این بررسی ها بوجود آمدن سیستم های فنّی- اجتماعی[5] طراحی شغل بود. متخصصّان اولیّه کیفیت زندگی کاری در بریتانیا ، نروژ و سوئد طراحی های شغل را برای هماهنگی و انجام هرچه بهتر کارکنان و تکنولوژی ایجاد کردند . برنامه های کیفیت زندگی کاری آنها عمدتاً با مشارکت اتحادیه ها و مدیریت در طراحی کار تدوین شده و باعث بوجود آمدن طراحیهایی از مشاغل گردید (کامینگز و اورلی، 1975، به نقل از علاّمه، 1378، ص95).
از اوایل دهه 1970 جنبشی تازه برای بالا بردن کارآیی سازمان از راه توجّه به خواسته ها و نیازهای کارکنان سازمان شکل گرفت و گسترش یافت . این جنبش به نام کیفیت زندگی کاری شناخته شده بر آن است که از طریق پاسخ مناسب و کافی به نیازهای بنیادی افراد سازمان ، محیط کار برای کارکنان و نیز برای تولید مناسب تر گردد و با فراهم کردن خشنودی آنها پیشرفت کار سازمان و میزان بهره وری آن را ارتقاء دهد (دیویس کیت و نیو استروم ، ترجمۀ طوسی ، 1366 ، ص 17 ) .
امّا در آمریکا موضوع کیفیت زندگی کاری تا دهه 1970 به عنوان یک نظریه منسجم مورد تأکید قرار نگرفته بود . دو مرحله مشخص در زمینه فعّالیتهای مربوط به کیفیت زندگی کاری قابل ملاحظه می باشد .
مرحله اوّل: در طی دوره های بین 1974- 1969 گروه زیادی از محققین ، دانش پژوهان، رهبران اتّحادیهها و سران دولتی به چگونگی نفوذ بر کیفیت زندگی کاری و تجربیات شغلی یک فرد علاقه مند شدند . دلایل زیادی در مورد علّت بروز این علاقه مندی وجود دارد . از میان دولتمردان آمریکا علایقی در خصوص این موضوع که استخدام بر بهداشت فیزیکی و روانی و رضایت شغلی کارکنان تأثیر می گذارد به گونه ای فزاینده در حال رشد بود و مطالبی نیز در مورد نوآوریهای اروپاییها در زمینه گروههای کاری خودگردان به گوش می خورد . یک سلسله بررسی های نگرش ملّی که در دانشگاه های میشیگان بین سالهای 1969- 1973 انجام گرفت توجّهات را به سوی آنچه که «کیفیت استخدام» یا «تأثیر مجموع تجربیات شغلی بر فرد » نامیده می شد معطوف کرد . در دهه 1970 مدیریت بسیاری از شرکتهای پیشرو و پروژه های جامعی را تحت عنوان بهبود نیروی کار خود، اثربخشی سازمانی و کیفیت زندگی کاری راهاندازی کردند (نادلر و لاولر[6]، 1983، ص 74).
مرحله دوم : این موج از سال 1979 شروع شد و تا به امروز ادامه یافت . احتمالاً مهمترین عامل ایجاد علاقه مندی رقابت بین المللی بوده است . آمریکاییها در جریان رقابت های بین المللی و بازارهای داخلی به این فکر افتادند که شاید سایر کشورها از نقطه نظر مدیریتی کار متفاوتی انجام
می دهند که بر اثربخشی آنها تأثیر گذارده است . ژاپنی ها به عنوان نمونه عمده این پدیده مورد توجّه قرار گرفتند. برخی شواهد که در مورد افزایش علاقه موضوعات مربوط به کیفیت زندگی کاری وجود دارد بر مبنای این رخداد استوار است که دوّمین کنفرانس بین المللی در مورد کیفیت زندگی کاری در سال 1981 در تورنتو برگزار گردید باعث جلب نظر و حضور 1500 نفر در این کنفرانس شد . علاوه بر دانشگاهیان ، مشاورین و مقامات رسمی دولتی تا 200 تن از مقامات اتحادیه ها و 750 مدیر در این کنفرانس حضور پیدا کرد .
واقعهای که توجّه عمومی را به این موضوع مهم جلب کرد اعتصاب حدود 8000 کارگر بود . در مارس 1972 در کارخانه جدید جنرال موتورز در لوردستون ایالت اهایو رخ داد . هم کارگران و هم رهبران اتّحادیه ها مدیریت جنرال موتورز را متّهم کردند که نیروی کار به میزان قابل توجّهی کاهش داده و سرعت کار را در خط مونتاژ افزایش داده است .
گزارش های خبری رسانه های آمریکایی نیز به موازات این واقعه اعلام کردند که بسیاری از کارگران آمریکایی در صنایع انبوه در شرایط شغلی خود نوعی ناکامی و از خودبیگانگی را احساس میکنند. بنابراین رهبران بسیاری از سازمانها موضوع کیفیت زندگی کاری و نحوه بهبود آن را مورد مطالعه قرار داده و پژوهش های مختلفی را در مورد آن به اجرا گذارند و به موازات آن محققان و پژوهشگران دانشگاهی نیز در زمینه کیفیت زندگی کاری کارهای قابل ملاحظه ای انجام دادند که این برنامه ها در سالهای اخیر جامعیت بیشتری پیدا کرده است (دیل[7] بیچ، 1991، ص83 ) .
2-5 استراتژی های بهبود کیفیت زندگی کاری
اکثر سازمانها برنامه هایی را به منظور افزایش اثربخشی و بالا بردن کیفیت زندگی کاری به اجرا درآورده اند و مدیریت به ویژه در بخش خصوصی همیشه در جستجوی راههایی برای کاهش هزینه ها و افزایش بازده بوده است .
یک سازمان نوعاً از یک و یا دو استراتژی به عنوان استراتژی اصلی خود در بهبود کیفیت زندگی کاری استفاده می کند . استراتژی های کیفیت زندگی کاری به شرح زیر می باشند (دیوید و لاولر ، به نقل از علی اکبری ، 1380، ص28 ) .
1- طراحی شغل[8] :
طراحی شغل شیوه ای است که نحوۀ انجام دادن را بهبود می بخشد زیرا بهره وری ، فشار
روانی ناشی از کار و کیفیت زندگی کاری از جمله مواردی هستند که با موضوع طراحی شغلی پیوند ناگسستنی دارند ( عبّاس پور ، 1382 ، ص 207 ) .
مشاغل چیزی بیشتر از جمع آوری ثبت شده در جدول تجزیه و تحلیل شغل و خلاصه شده در شرح شغل هستند مشاغل شالوده کارآیی سازمان و رضایت یا عدم رضایت کارکنان است . از آنجا که رقابت بین المللی در بازار کار در حال افزایش است مشاغلی که خوب طراحی شده باشند در جذب و حفظ یک نیروی کار با انگیزش که قادر به تولید کالاها و خدمات با کیفیت باشد اهمیت بیشتری خواهند داشت . طراحی شغل هم بر کارآیی و هم بر کیفیت زندگی کاری اثر می گذارد . مشاغل پیوندی بین سازمان و منابع انسانی آن است . ترکیب مؤفّقیت آمیز تمام مشاغل به سازمان این امکان را می دهد که به هدفهای خود نائل شود. به طور مشابه مشاغل نمایانگر منابع درآمدی کارکنان و ابزار پاسخگویی به سایر نیازهای آنان است. برای آنکه سازمان و کارکنان آن به این منافع مشترک دست یابند ، مشاغل باید کیفیت زندگی کارآیی بالایی را فراهم کنند . حصول کیفیت زندگی کاری بالا مستلزم آن است که مشاغل به خوبی طراحی شوند (جزنی، 1380، صص 196 و 213).
نمودار زیر یک سیستم طراحی شغل را نشان می دهد . طراحی یک شغل درخواست های سازمانی، محیطی و رفتاری از یک شغل را منعکس می کند . طراحان شغل این عوامل رامورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد ، سعی در خلق مشاغلی دارند که هم مولّد و هم ارضاءکننده باشد.
[1] . Champion Ruth
[2] . Job enrichment
[3] . Eric terist
[4] . Tavistock
[5] . Social- technical
[6] . Nadler and Lavler
[7] . Dales
[8] . Job design
فرمت ورد قابل ویرایش
تعداد صفحات: 50
مبانی نظری و پیشنه تحقیق جهت نوشتن فصل دوم پایان نامه ارشد و دکتری
همراه با رفرنس نویسی و پاورقی داخل متن
پیشینه تحقیق کامل: خارجی و داخلی
منابع فارسی کامل
منابع انگلیسی کامل
ما در این بخش علاوه بر منابع مبانی نظری، منابع کلی دیگری رو برایتان در نظر گرفتیم تا همواره در نوشتن پایان نامه از این منابع بهره مند گردید.
تحقیق و پیشینه تحقیق تعهد سازمانی کارکنان و کیفیت زندگی کاری با فرمت ورد
