مقدمه:
گسترش شهر و شهرنشینی و افزایش تدریجی تعداد شهرهای بزرگ در جهان به خصوص در کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران،از یک طرف و رشد شهرها،تمرکز و تجمع جمعیت و افزایش بارگذاری های محیطی و اقتصادی بر بستر آن ها از طرف دیگر،ضمن توجه بیشتر به شهرها،منجر به پذیرش نقش ها و عملکرهای متعدد شده است.
یکی از موضوعاتی که بیشتر شهرهای بزرگ جهان با آن دست به گریبان هستند،موضوع حوادث طبیعی است.با توجه به ماهیت غیر مترقبه بودن غالب حوادث طبیعی و لزوم اتخاذ سریع و صحیح تصمیم ها و اجرای عملیات،مبانی نظری و بنیادی،دانشی را تحت عنوان مدیریت بحران به وجود آورده است.این دانش به مجموعه فعالیت هایی اتلاق می شود که قبل،بعد و هنگام وقوع بحران کاهش اثرات این حوادث و کاهش آسیب پذیری انجام گیرد.این موضوع ارتباط خاصی با مباحث برنامه ریزی شهری و مدیریت شهری و جغرافیا دارد.با بکارگیری اصول و ضوابط شهرسازی و تبیین مفاهیم موجود در این دانش مانند فرم،بافت و ساخت شهر،کاربری اراضی شهری،شبکه های ارتباطی و زیرساختهای شهری و غیره می توانیم تا حد زیادی اثرات و تبعات ناشی از حوادث طبیعی را کاهش دهیم.گستره جغرافیایی ایران از نظر احتمال وقوع این حوادث بویژه زلزله،از آسیب پذیرترین بخشهای کره زمین است که هرساله وقوع این حوادث موجب خسارت های جانی و مالی فراوان می شود و گستره های شهری نیز همواره تجربه تلخی از بروز این گونه بلایا داشته اند و بنظر میرسد انجام برنامه ریزی خاص جهت مصون سازی هرچه بیشتر فضاهای شهری ضرورت دارد.شهرها به دلیل تمرکز جمعیت و سرمایه گذاری های اقتصادی به شدت آسیب می بینند و این فضاها از آغاز تشکیل خود،فرم و ساختار خاصی جهت رشد انتخاب نموده و در گذر زمان نیز گسترش یافته اند.دانش شهرسازی با تکیه بر داده های جغرافیایی(Geographical Data) می تواند با تبیین اصول و مفاهیم خود و با استفاده از این داده ها،اصول مدیریتی لازم جهت کاهش آسیب پذیری شهرها در برابر این حوادث را به اجرا درآورند.
شهرها دارای کالبدی هستند که این کالبدها هرکدام یک فعالیت را در خود جای داده اند و مجموع آن ها فضای شهری را می سازند و به آن هویت می بخشند.شهر با مرکزهای تجمع و تراکم انسان،فعالیت های انسانی و ساختمان ها تعریف می شود.فضای شهری در درون خود،تاسیسات و تجهیزات زیربنایی با انواع کاربری ها اعم از مسکونی،اداری خدماتی،بهداشتی و غیره را جای داده است.همه مقوله های فوق،جمعیت وابسته ای را به دنبال خواهد آورد که در صورت وقوع بلایای طبیعی به شدت از آن ها تاثیر پذیرفته و باعث لجام گسیختگی نظام زندگی و وارد آمدن ضررهای جانی و مالی فراوان در شهرها می گردد.از جمله عوامل مهمی که باعث توجه فراوان به این موضوع در نقاط شهری می شود،سرمایه گذاری ها و بارگذاریهای محیطی فراوان و تراکم جمعیت زیاد می باشد که در صورت بروز این گونه بلایا باید برنامه ریزی های لازم برای پیشگیری و یا کاهش ضررهای احتمالی آنها اندیشیده شود.امروزه نیازهای شهری و تقاضای مسکن و مهاجرت روستائیان به شهرها باعث رشد و توسعه بیش از حد شهرهای بزرگ چون تهران شده است.عدم توجه به مکانیابی صحیح شهرها،رشد و توسعه شهرهای بنیان نهاده شده،همچنین عدم برنامه ریزی های لازم جهت جلوگیری از رشد لجام گسیخته شهرها،مسائل و مشکلات فراوانی از جهت مصونیت شهرها به بار می آورد.
رشد شهری باعث شده است،شهرها روی مسیرهای اصلی گسل و یا در حریم رودخانه ها و مسیل ها ساخته شوند.بلایا حدو مرز نمی شناسند چه بسا اگر وقوع بعضی از آن ها مانند زلزله در نقاطی دور از شهر اتفاق بیفتد،اثرات آن برروی شهرها،خسارت های زیادی را به بار خواهد آورد.باید توجه داشته باشیم،جنبه هایی از این ضررها نیز محصول دست اندازی و تعرض بشر به حریم رودخانه ها و مسیل ها جهت استفاده بی رویه از اراضی شهری است و هنگام طغیان رودخانه ها و یا در فصول پرآب،موجب می شود تمام ساخت و سازهای موجود در مورد زلزله نیز صادق است.با توجه به موقعیت ایران در خصوص بلایای طبیعی که همواره اثرها و ضررهای زیادی از این بلایا متحمل شده است،همچنین آسیب پذیری اکثر شهرهای کشور در برابر این بلایا و ابعاد مهم اثرگذاری شرایط بحرانی در شهرها و تبعات ویرانگر آن ها ،در این مقاله سعی می شود نقش شهرسازی(برنامه ریزی شهری و طراحی شهری)در مدیریت بحران زلزله،به عبارتی دیگر رهنمودهای کلی جهت کاهش اثرات بلایای طبیعی در نقاط شهری و برنامه ریزی ها و طراحی های لازم جهت مصون سازی شهرها در برابر این بلایا(و در اینجا عمدتا زلزله)ارائل گردد.نمونه موردی شهر تهران انتخاب شده است زیرا:با توجه به تاریخچه زمین لرزه های تاریخی سده بیستم و وجود گسل های فعال و لرزه خیز تهران،احتمال وقوع زمین لرزه با بزرگی 7ریشتر مسئله ای بسیار جدی است.شهر تهران که از دیدگاه شهرسازی یک ابرشهر شناخته می شود علاوه براین که مرکز سیاسی کشور است بزرگترین و پرجمعیت ترین و در واقع مهمترین شهر کشور نیز می باشد که بررسی آن از لحاظ کاربردی اهمیت فوق العاده ای دارد.
زلزله
زلزله یکی از عوارض طبیعی محسوب می شود،که پیوسته در طول تاریخ باعث خرابی ها و از بین رفتن جان انسان های زیادی شده است،به تدریج با رشد علم و تکنولوژی به ویژه در بخش عمران بر مقاومت های سازه ای افزوده شد تا جایی که در کشور ژاپن به دلیل زلزله خیزی بسیار زمین به پیشرفت های زیادی دست یافتند و اکثر زلزله ها کمتر می توانند جان انسان ها را تهدید نمایند.هرچند هنوز پیش بینی زلزله به طور مشخص معین نشده است.زلزله بم از سه جهت قابل توجه است اولاز این بابت که همبستگی اجتماعی بالای مردم و احساس همدردی آنان تا حدودی آلام آن را تسکین داد.دوم،از دست رفتن چندین هزار انسان بی گناه و مجروحیت جسمی و روانی تعداد زیادی از بازماندگان و معلولیت تعدادی از آنان که وظیفه بخش بهزیستی را در این بابت دوچندان می نماید.سوم،نگاهی جدی به برنامه ریزی و مدیریت بحران به عنوان یک عنوان یک ضرورت که در مولفه های مدیریت شهری باید به آن نگاه نمود.فاجعه زلزله بم را می توان در جهل سال اخیر در کشور ایران کم نظیر دانست.یکی از این جهت که منطقه با وجود قرارگیری به روی گسل غیرفعال بم،به یکباره بعد از چند صدسال فعال گردید و دوم بحث ضرورت مقاوم سازی بناهای موجود در شهرهای واقع در کمربند زلزله در کشور است.از نگاه برنامه ریزی شهری مهمترین مسئله بعد از زلزله بحث بازماندگان است و ضرورت بازسازی شهرهای زلزله زده که در این مواقع با استفاده از طرح های ضربتی می توان این امر را تسهیل نمود.در حال حاضر کشور ما از فقدان یک نظام برنامه ریزی پویای بعد از حادثه رنج می برد و این با توجه به وقوع چندین زلزله در سال های اخیر است که د زلزله سال 1369 رودبار با کمک (UNDP) و همکاری بنیاد مسکن یکسری مطالعاتی برای باز سازی صورت پذیرفت که حتی ضریب 2800 برای محاسبه ساخت و سازها بازتاب این امر بود.ولی این مطالعات پیگیری نشد و حتی در گزارشی که از رودباربعد از زلزله صورت گرفت بیش از 96%ساخت و سازها بدون رعایت ضرایب ایمنی بود.حتی در زلزله بم شاهد بودیم که نبود بسیاری از وسایل اولیه مانع نجات جان عده ای از هموطنان شد.علاوه بر آن به دلیل ازدحام و شلوغی و نبود مدیریت سلسله مراتبی و تقسیم کارشده و غالب شدن جو احساسات بر بازماندگان،امداد رسانی با مشکلات زیادی روبرو خواهد شد به همین سبب داشتن برنامه ریزی بحران برای کشور ایران یک ضرورت است که این روند را می باید در یک سیکل زمانی اجرا نمود.
شامل 12 صفحه Word
دانلود تحقیق فرآیند مدیریت بحران در کاهش بلایای طبیعی
