این محصول در قالب ورد و قابل ویرایش در 95 صفحه می باشد.
مقدمه:
پژوهشهای عملی هر چند ناچیز باشد، قابل توجه است. که اگر چیزی بر دانستنیها نیافزاید، کم ننموده و اگر برای پیشرفت دانش راه تازه‌ای باز ننماید، مسدود هم نمی‌کند. آنها که با بضاعت مختصر علمی قدم اول را برمی‌دارند، بالطبع در پی قدم دوم بوده و بدنبال اندوختة بهتری میروند.
اگر به بخش ترکیبات آرسنیکی این پروژة تحقیقاتی، اجمالی شود. اهمیت این ماده در دانش دامپزشکی محرز می‌گردد.
با علم به اینکه داروهای آرسنیکی قسمت عمده‌ای از داروها را تشکیل داده و صنعت داروسازی هر روز ترکیبات گوناگونی را از این دارو به بازار می‌فرستد، مطالعه و بررسی آن خصوصاً از نظر سم شناسی شایان توجه می‌باشد.
از سالها قبل مسألة اعتیاد بوسیلة این دارو مورد دقت علماء فن بوده و عده‌ای برای چالاکی و تقویت از آن استفاده می‌کردند. حتی در روم قدیم، بخصوص زنها برای طراوت و وجاهت ظاهری متوسل به این دارو می‌شدند.
و یا برای انبساط و نشاط سگهای پرقیمت شکاری و یا پاسبان و یا حیواناتی که می‌خواستند آنها را فربه و چالاک به مشتری عرضه نمایند، بدون اینکه توجه به خطرات و زهرآگینی آن داشته باشند از این دارو استفاده می‌کردند.
در رابطه با زهرآگینی آرسنیک، زنها و ندیمه‌های سابق گردانندة اصلی این کشمکش بوده و حتی اطلاعات سم شناسی آنان بیش از گیاه‌شناسان و متخصصین شناسی زمان خود بوده است.
نمونه‌های تاریخ شاهد این مدعا می‌باشد. از آن جمله کاترین دومدیسی، ملکة فرانسه، دختران بورژیا، کاترین ملکة روسیه و امثال آنها که برای نابود کردن و انتقام کشیدن و انجام مقاصد شیطانی خود متوسل به زهر می‌شدند و جنایات بیشماری مرتکب شده‌اند. اینان دستگاه و تشکیلات وسیعی برای جمع‌آوری و شناسایی زهرهای مهلک در اختیار داشتند.
آرسنیک از زهرهای کشنده‌ای است که قرنها پیش، بوجود آن پی برده‌اند و در حیوان یا انسان برای تبهکاری و یا خودکشی استفاده کرده‌اند.
تاردیو[1] 288 موردی زهرآگینی در انسان و یا حیوان یادداشت کرده است که 195 مورد آن بوسیلة اسید آرسنیو انجام شده است (3). چون کمترین مقدار این زهر در بدن از راه تجزیة شیمیایی حتی مدتی پس از مرگ هم تشخیص داده می‌شود لذا امروزه تبهکاری کمتری با این زهر اتفاق می‌افتد و بیشتر توجه به خواص درمانی آرسنیک معطوف می‌باشد.
مواد آرسنیک‌دار جزو اولین داروهایی بودند که در مقابل سیفلیس مؤثر بودند و هنوز هم برای درمان اسهال خونی ناشی از آمیب بکار میروند. آرسوبال یا مل[2]- بی ارگانوآرسنیک‌هایی هستند که مؤثرترین دارو در درمان مرحلة نورولوژیکی تریپانوزومیازیس آفریقایی میباشند که عامل عفونی آن تریپانازوما گامبینس[3] و تریپانازوما رودزینسی[4] میباشند.
تاریخچه:
آرسنیک مرکب از دو کلمة آرس (ARSE) بمعنای مرد (مذکر) و نیکون (NICON)، به معنای کشتن می‌باشد. چینی‌ها از زمانهای بسیار قدیم ترکیبات سولفوره آنرا در پزشکی و صنعت بکار می‌بردند. آرسنیک از سموم مشهور قرون وسطی بوده بطوریکه 90 درصد مسمومیت‌ها با آرسنیک صورت می‌گرفته است.
پاپ الکساندر ششم بوسیلة مستخدمش سهواً بوسیلة آرسنیک مسموم شد. در زمان لوئی- چهاردهم ننگ و رسوایی بزرگی بعلت فوت ناگهانی مادام موتسپان[1] پیش آمد که محاکم قضایی با شدت عمل خود به 441 فقره مسمومیت پی بردند که 87 فقرة آن در اثر آرسنیک بوده است. مسمومیت با این سم در فرانسه و انگلستان بسیار رواج داشته و اغلب با مشروبات الکلی و یا با غذا خورانده می‌شد.
ایرانیان از زمانهای قدیم 5 نوع از ترکیبات آرسنیک را می‌شناختند و بنام زرنیخ زرد، سرخ ، سبز، سیاه و سفید می‌نامیدند. در کتاب جنگ الادویه مذکور است که دو قسم زرنیخ سبز و سیاه به سبب قوت و شدت، غیر متداول اند ولی سفید آن بنام زرنیخ النوره یا داء الشعراء که از نظر سمیت شدیدترین انواع آن است در از بین بردن موهای زائد بدن مور استفاده دارد.
مسمومیت با آرسنیک در انسان ممکن است جنائی، شغلی، اتفاقی و یا خودکشی باشد ولی در حیوانات بیشتر بصورت اتفاقی، جنائی و داروئی است.
استعمال ترکیبات آرسنیکی برای مبارزه با حشرات و موش و انگل و نیز آفات یونجه، پنبه، تنباکو، رازک، چاودار، گندم و آفات درختان انگور و سیب زمینی و نیز آلوده شدن علوفه با آرسنات دوسود و یا آرسنات سرب و سم پاشی آنها با این مواد، خطر مسمومیت حیوانات را زیاد می‌کند.
و نیز دادن حمامهای آرسنیکی (ضد انگل) در صورتیکه طولانی بوده و حیوان نیز دارای زخمهای جلدی نیز باشد سبب مسمومیت خواهد شد. در گاوها نیز گاهی در اثر لیسیدن رنگهای آرسنیکی و یا پمادهای آرسنیکی و یا بکار بردن بیش از مقدار درمانی آنها احتمال مسمومیت وجود خواهد داشت، در طول جنگ جهانی اول استعمال گازهای سمی لویزایت[2] و مسمومیت حاصله از آن سبب شد که دانشمندان انگلیسی به تهیه دارویی موفق شوند بنام B.A.L [3] که در مسمومیتهای آرسنیکی و اغلب مسمومیتهای فلزی با نتایج عالی و درخشان بکار برده شد.
در تاریخ عمومی یونان به زهر زردرنگ سولفورو آرسنیک که همان اور پیمان[4] است اشاره شده ولی آرسنیکی که دنیای قدیم متوجه آن بوده‌اند سولفیت آرسنیک می‌باشد که از معادن توسط بردگان استخراج می‌شد و جنس شبه فلزی آن (تری اکسید آرسنیک) که همان آرسنیک سفید است تا قرون وسطی شناخته نشده بود.
اولین بار در تاریخ تئوفر اسطوس[5] و ارسطو[6] که چهار قرن قبل از میلاد مسیح زندگی می‌کردند اشاره به آرسنیک نموده و متذکر شدند کسانیکه صورت آنها به وسیله سوختگی قرمز می‌شده برای درمان و رفع سوختگی از این دارو استفاده می‌نموده‌اند همچنین نویسنده یونانی قرن اول دیوس کوریدس[7] لغت آرسنیکوم را برای نخستین بار بکار برده است و پس از المپودوریس دیگر یونانی ذکری از تری اکسید آرسنیک یا آرسنیک سفید نموده و آن را با سوزاندن سولفورآرسنیک بدست آورده است.
در قرن شانزدهم پاراسیلوس[8] کیماگر سوئیسی راه بدست آوردن آرسنیک شبه فلزی را ذکر نموده و می‌نویسد با گرم کردن آرسنیک قدیم (فلزی) با پوسته تخم مرغ توانسته است آرسنیک شبه فلزی (آرسنیک سفید) بدست آورد. در قرن هفدهم شرویدر[9] فیزیکدان آلمانی که عده‌ای از صاحبنظران او را کاشف آرسنیک می دانند درباره این جسم تحقیقاتی نموده که در کتاب فارماکوپه چاپ سال 1694 ذکر شده است.
در قرن هیجدهم هنکل[10] شیمیدان ساکسونی شرحی درباره آرسنیک نوشته و در همان قرن براند[11] خاطر نشان ساخت که آرسنیک سفید بصورت تری اکسید می‌باشد و بالاخره در سال 1817 برزیلیوس[12]راجع به این عنصر تحقیقات کافی نموده و در قرن نوزدهم تری پیه[13] در آبهای الجزیره آرسنیک را یافت و در همین قرن اورفیلا[14] برای اولین بار به وجود آرسنیک در بدن در غده تیروئید پی برده است . امروزه چنانچه باید خواص داروئی این عنصر شناخته شده است و صنعت داروسازی هر روزه ترکیبات گوناگونی از این ماده را به بازار عرضه می‌کند(3).
2-2- خواص عمومی:
آرسنیک ماده‌ای است جامد - سفید تا خاکستری رنگ که در حرارت 400 درجه سانتیگراد ذوب می‌گردد. خواص ظاهری آن شبیه فلزات می‌باشد ولی از نظر شیمیایی، شبه فلزی است، حقیقی، که در ردیف ازت، فسفر و آنتیموان بشمار می‌رود. آرسنیک به آسانی اکسید شده و در معرض هوا تغییر رنگ می‌دهد. ابتدا زردرنگ و بعد سیاه می‌شود. در صنعت بصورت پودر وجود دارد. این پورد بنامهای آرسنیک تری اکسید و آرسنیک سفید و اکسید- آرسنیوس و پنتااکسید نامیده می‌شود.
علامت اختصاری این فلز AS، وزن اتمی آن 33 و دارای وزن مخصوص 73/5، می‌باشد. رنگ آرسنیک در مقابل شعله تغییر می‌کند و در حرارت زیاد (از 180، درجة سانتیگراد به بالا) در حالیکه بوی سیر از آن متصاعد می‌شود به اسید آرسنیو، تبدیل می‌گردد. میلر[15] دانشمند انگلیسی متذکر شده است که در زمانهای بسیار قدیم، برای تشخیص این فلز از خاصیت فوق استفاده می کردند. یعنی یک قطعه از این فلز را روی چاقو گذاشته و بالای آتش نگه می‌داشتند و در مجاورت هوا و حرارت زیاد آرسنیک با شعلة آبی رنگ سوخته و ایجاد بوی سیر می‌نمود (3). سنگ معدنی که آرسنیک از آن به عمل می‌آید، آرسنیوپیرید نامیده می‌شود. در این سنگ بمیزان 46 درصد آرسنیک، وجود دارد . مهمترین تهیه‌کنندگان آرسنیک جهان بترتیب آمریکا، مکزیک، کانادا، روسیه، فرانسه، اسپانیا میباشند. (3).
آرسنیک با ترکیبات متتوع و غالباً با فلزات گوناگون از قبیل سدیم، مس و سرب همراه است . این فلز بیشتر در مجاورت معادن طلا یافت شده است.
با توجه به اینکه در حال حاضر تعدادی از ترکیبات نسبتاً جدید آلی آرسنیکی مورد استفاده قرار می‌گیرند. بنابراین مسمومیت آرسنیکی یک مشکل جدی به شمار می‌رود ترکیبات آرسنیکی دارای خصوصیات فیزیکی و شیمیایی متنوعی هستند که می‌توانند بر روی مسمومیت و جذب آنها اثر بگذارد. بطور کلی هر چه میزان حلالیت ترکیبات بیشتر باشد، میزان جذب هم بیشتر است و سطوحی که بصورت فیزیکی با آن آلوده شده‌اند وسیعتر میباشند. و معمولاً مسمومیت شدیدتر می‌شود. ترکیبات آرسنیکی قادراند که به درجات گوناگون از سطوح اپی‌تلیال عبور کنند. جذب از طریق پوست بعنوان یک روش مسمومیت در مقایسه با مسمومیت ناشی از حمام کردن توسط ترکیبات آرسنیکی و استفاده از مرهم که کمتر در آمریکا استفاده می‌شود غالباً کاهش یافته است(19).
مسمومیت با آرسنیک معمولاً پس از خوردن مقدار سمی این عنصر تولید می‌شود. ولی امکان مسمومیت از راه پوست بویژه در صورتی که ناحیه‌ای از آن مجروح و پر خون باشد نیز وجود دارد و مقدار آرسنیک که از راه پوست می‌تواند موجب مسمومیت شود خیلی کمتر از میزان آن از راه خوراکی است (احتمالاً 10 مرتبه)(2).
سمیت ترکیبات آرسنیک بر حسب میزان محلول بودن و اندازه ذرات آنها متفاوت است. املاح محلول این عنصر خیلی سمی میباشند، آرسنیک تری اکسید (انیدرید آرسنیو) و آرسنیات سدیم خیلی کمتر از آرسنیت سدیم محلول و سمی میباشند.
ترکیبات آلی آرسنیک، سریعاً جذب میشوند ولی آرسنیک موجود در این ترکیبات به کندی آزاد میشوند. مقدار سمی آرسنیک در حیوانات مختلف متفاوت است. پس از سرب، ترکیبات آرسنیکی مهمترین خطرات توکسیکولوژیک را برای حیوانات ایجاد نموده، محلولهای سدیم آرسنیت که بعنوان علف کش مصرف میشوند ممکن است حاوی 14 تا 40% آرسنیک بصورت تری اکسید آرسنیک باشند.
محلولهای آرسنیکی که برای حمام دادن گاو و گوسفند مصرف میشوند معمولاً همراه با سولفور هستند و حاوی 20% آرسنیک محلول و 3% سولفید آرسنیک غیر محلول هستند. زمانی که برای مصرف دقیق میشوند معمولاً غلظت آرسنیک قابل حل بین 25/0 - 50/0% می‌شود. آرسنیک معمولاً بصورت خود فلز دیده نمی‌شود و بیشتر بصورت تری اکسید و پنتا اکسید یافت می‌شود. از زمانهای گذشته آرسنیک بعنوان یکی از عوامل مکرر مسمومیت در حیوانات فارم بویژه در گاو بشمار می‌رود. ترکیبات متنوع آفت‌کشها که در مزارع و گله‌ها بکار می‌رود و موادی که بعنوان علف کش مصرف میشوند بهمراه ظروف حاوی این مواد که بطرز مناسبی معدوم نمی‌شوند از متداولترین منابع آرسنیک بشمار میروند.
اکثرا مسمومیت با آرسنیک بدون شناسایی منبع انتشار آلودگی رخ می‌دهد. برای سالهای متمادی آرسنیک در خاک باقی می‌ماند. بنابراین مقادیر فراوانی از باقیماندة آرسنیک در اطراف حمامهای ضد انگل قدیمی، مناطقی که یکبار برای نگهداری وسایل اسپری و سمپاشی بکار رفته است و در خاک باغهای میوه قدیمی که درختان آن مدتها پیش قطع شده‌اند، ممکن است یافت شود.
ترکیبات آرسنیک در تعداد زیادی از مواد که در صنعت مصرف دارند وارد میشوند و مصارف عمده‌ای بصورت علف کش، حشره کش و غیره دارد. آرسنیک سم مؤثری بر علیه موشها است فرآورده‌های آرسنیکی که به شکل محلولهای شیرین بعنوان طعمه برای مورچه بکار میروند، تقریباً تا سال 1990 مورد تأیید بود(22).
علف کش‌های حاوی منوسدیم متان آرسنات (MSMA) که در اطراف منازل، اطراف جاده‌ها و برای کشاورزی مصرف میشوند بسیار مؤثرند. دیگر ترکیبات آرسنیکی که در کشاورزی مصرف میشوند عبارتند از: DSMA (دی سدیم متان آرسنات)، اسید آرسنوس و سدیم کوکودیلات (22).
2-3- خواص حیاتی و اثرات آرسنیک در بدن و اعضاء
فهرست مطالب
1-1- مقدمه........................... 1
فصل دوم/ کلیات
2-1- تاریخچه......................... 4
2-2- خواص عمومی ..................... 7
2-3-خواص حیاتی و اثرات آرسنیک در بدن و اعضاء 11
2-3-1- اثر بر روی پوست ........... 13
2-3-2- اثر بر روی تغذیه........... 13
3-3-3- اثر بر روی کبد............. 14
2-3-4- اثر بر روی دستگاه گردش خون. 14
2-3-5- اثر بر روی اعصاب .......... 14
2-3-6- اثر بر روی استخوانها و نمو بدن 15
2-3-7- اثر بر روی سوخت و ساز بدن.. 16
2-3-8- اثر بر روی دهان و دندان.... 16
2-3-9- اثر بر روی کلیه ........... 17
2-4- سمیت ترکیبات مختلف آرسنیکی ..... 18
2-4-1- ترکیبات معدنی یا کانی ..... 22
2-4-2- ترکیبات آلی ............... 23
2-5- توکسیکوکنتیک آرسنیک............. 38
2-5-1- جذب........................ 38
2-5-2- توزیع و تجمع آرسنیک در بدن. 40
2-5-3- دفع آرسنیک................. 44
2-6- تحمل بدن در مقابل آرسنیک........ 47
2-7- اعمال دفاعی بدن در مقابل آرسنیک. 48
2-8- سبب شناسی ...................... 49
2-8-1 مسمومیت جنائی............... 49
2-8-1- مسمومیت اتفاقی............. 50
2-8-3- مسمومیت دارویی............. 51
2-9- درجات مسمومیت به (درجات صحیح مسمومیت) 55
2-9-1- سمیت حاد تا تحت حاد........ 55
2-9-2- سمیت مزمن و تحت مزمن....... 57
2-9-3- سمیت آرسنیک در گونه‌های مختلف حیوانات 60
2-10- مکانیسم عمل ................... 61
فصل سوم/ جمع بندی و نتیجه‌گیری
3-1- علائم بالینی .................... 64
3-1-1- علائم در مسمومیتهای فوق حاد. 64
3-1-2- علائم در مسمومیتهای حاد .... 65
3-1-3- علائم در مسمومیتهای تحت حاد. 66
3-1-4- علائم در مسمومیتهای مزمن.... 67
3-2- یافته‌های آزمایشگاهی............. 68
3-3- درمان و پیش آگهی................ 72
فصل چهارم/ منابع
الف- منابع فارسی .................... 85
ب- منابع انگلیسی..................... 86
مقاله مروری بر مسمومیت آرسنیکی در حیوانات اهلی
