فرمت فایل: ورد ( قابلیت ویرایش و آماده چاپ )
قسمتی از محتوای متن
تعداد صفحات : 15 صفحه
فصل دوازدهم گامهاى عملى به سوى تهذیب اخلاقى در این فصل به سراغ امورى مىرویم که زمینه را براى پرورش «فضائل اخلاقى» فراهم مىسازد و گام به گام انسان را به خدا نزدیکتر مىسازد، و این بحث اهمیت فوقالعادهاى در علم اخلاق دارد و از امور زیادى بحث مىکند: گام اول: توبه بسیارى از علماى اخلاق نخستین گام براى تهذیب اخلاق و سیر الى الله را «توبه» شمردهاند، توبهاى که صفحه قلب را از آلودگیها پاک کند و تیرگیها را مبدل به روشنایى سازد و پشت انسان را از بار سنگین گناه سبک کند، تا براحتى بتواند طریق به سوى خدا را بپیماید.
مرحوم «فیض کاشانى» در آغاز جلد هفتم «المحجهالبیضاء» که در واقع آغاز گر بحثهاى اخلاقى است چنین مىگوید: «توبه از گناه و بازگشتبه سوى ستار العیوب و علام الغیوب آغاز راه سالکین و سرمایه پیروزمندان و نخستین گام مریدان و کلید علاقهمندان و مطلع برگزیدگان و برگزیده مقربان است»! سپس اشاره به این حقیقت مىکند که غالبا انسانها گرفتار لغزشهایى مىشوند و با اشاره به لغزش آدم (که در واقع ترک اولى بود نه گناه) مىگوید: چه اشکالى دارد که همه فرزندان آدم به هنگام ارتکاب خطاها به او اقتدا کنند، چرا که خیر محض، کار فرشتگان است، و آمادگى براى شر بدون جبران، خوى شیاطین است،و باز گشتبه خیر بعد از شر، طبیعت آدمیان است; آن کس که به هنگام ارتکاب گناه و انجام شر به خیر باز گردد، حقیقتا انسان است! در واقع توبه اساس دین را تشکیل مىدهد، چرا که دین و مذهب انسان را به جدا شدن از بدیها و بازگشتبه خیرات دعوت مىکند; و با توجه به این حقیقت،لازم است توبه در صدر مباحث مربوط به اعمال و صفات نجاتبخش قرار گیرد.
» (1) به تعبیر دیگر، بسیار مىشود که از انسان - مخصوصا در آغاز تربیت و سیر و سلوک الى الله لغزشهایى سر مىزند،اگر درهاى بازگشتبه روى او بسته شود بکلى مایوس مىگردد و براى همیشه از پیمودن این راه باز مىماند; به همین دلیل، در مکتب تربیتى اسلام، «توبه» به عنوان یک اصل مهم مطرح است و از تمام آلودگان به گناه دعوت مىکند که براى اصلاح خویش و جبران گذشته از این باب رحمت الهى وارد شوند.
این حقیقت در سخنان امام على بن الحسین علیهما السلام در مناجات تابئین با زیباترین صورتى بیان شده، « الهى انت الذى فتحت لعبدک بابا الى عفوک سمیته التوبة فقلت توبوا الى الله توبة نصوحا، فما عذر من اغفل دخول الباب بعد فتحه; معبود من! تو کسى هستى که به روى بندگانت درى به سوى عفوت گشودهاى و نامش را توبه نهادهاى، و فرمودهاى باز گردید به سوى خدا و توبه کنید، توبه خالص! حال که این در رحمتباز است، عذر کسانى که از آن غافل شوند چیست»؟
(2) جالب این که خداوند علاقه فوقالعادهاى به توبه بندگان دارد، چرا که آغاز تمام خوشبختیهاى انسان است.
در حدیثى از امامباقر علیه السلام مىخوانیم: «ان الله تعالى اشد فرحا بتوبة عبده من رجل اضل راحلته و زاده فىلیلة ظلماء فوجدها; خداوند از توبه بندهاش بسیار شاد مىشود، بیش از کسى که مرکب و توشه خود را در بیابان (خطرناکى) در یک شب تاریک گم کرده و سپس آن را بیابد.
» (3) این تعبیر که با کنایات و لطف خاصى آمیخته است، نشان مىدهد که در واقع توبه، هم مرکب است و هم توشه راه، تا انسان وادى ظلمانى عصیان را پشتسر بگذارد و به سر منزل نور و رحمت و صفات والاى انسانیتبرسد.
به هر حال، در بحث «توبه» مسائل زیادى مطرح است که اهم آنها،امور زیر است: 1- حقیقت توبه 2- وجوب توبه 3- عمومیت توبه 4- ارکان توبه 5- قبولى توبه عقلى استیا نقلى 6- تبعیض در توبه 7- دوام توبه 8- مراتب توبه 7 آثار و برکات توبه 1- حقیقت توبه «توبه» در اصل به معنى بازگشت از گناه است (این در صورتى است که به شخص گنهکارى نسبت داده شود) ولى در قرآن و روایات اسلامى بارها به خدا نسبت داده شده است در این صورت به معنى بازگشتبه رحمت است، همان رحمتى که به خاطر ارتکاب گناه از گنهکار سلب شده بود، پس از بازگشت او به خط عبادت و بندگى خدا، رحمت الهى به او باز مىگردد و به همین دلیل یکى از نامهاى خدا، «تواب» (یعنى بسیار بازگشت کننده به رحمتیا بسیار توبه پذیر) است.
در واقع واژه «توبه» مشترک لفظى یا معنوى است میان «خدا» و «بندگان» (ولى هنگامى که به بنده نسبت داده شود با کلمه «الى» متعدى مىشود و هنگامى به خدا نسبت داده شود با کلمه «على» (4) در «المحجةالبیضاء» درباره حقیقت توبه چنین آمده است که توبه سه رکن دارد، نخست «علم» و دوم «حال» و سوم «فعل» که هر کدام علت دیگرى محسوب مىشود.
منظور از «علم» شناخت اهمیت ضرر و زیانهاى گناهان است، و این که حجاب میان بندگان و ذات پاک محبوب واقعى مىشود.
هنگامى که انسان این معنى را بخوبى درک کند، قلب او به خاطر از دست دادن محبوب ناراحت مىشود و چون مىداند عمل او سبب این امر شده، نادم و پشیمان مىگردد; و این ندامتسبب ایجاد اراده و تصمیم نسبتبه گذشته و حال و آینده مىشود.
درزمان حال آنعمل را ترکمىگوید،ونسبتبهآینده تصمیم بر ترکگناهى کهسبب از دست دادن محبوب مىگردد مىگیرد، و نسبتبه گذشته درصدد جبران برمىآید.
در واقع نور علم و یقین سبب آن حالت قلبى مىشود که سرچشمه ندامت است، و آن دامتسبب موضعیگریهاى سه گانه نسبتبه گذشته و حال و آینده مىگردد.
دانلود توبه