دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .
نوع فایل: word
قابل ویرایش 128 صفحه
پایان‌نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد M.A
گرایش تاریخ هنر ایران باستان
چکیده:
یکی از نقش‌مایه‌های سنتی و رایج در هنر ایران‌باستان، با تأکید بر دوران تمدن عیلام میانی، نقش‌مایۀ درخت زندگی است که از منظر اسطوره‌شناسی، برای آن اثرات کیهان‌شناختی و قداست حیات کیهانی قائل شده‌اند. نقش مایۀ درخت زندگی روی آثار دوران عیلام میانی، از کاوش محوطه‌های مهم باستانی، چون شوش به دست آمده و اینک در موزۀ ایران‌باستان تهران، موزۀ بریتانیا در لندن وموزۀ لوور پاریس نگهداری می‌شوند. مسأله اصلی این تحقیق، منشأ نقش درخت زندگی عیلام میانی است که فرضیۀ محقق، مبنی بر اینکه این نقش‌مایه در اصل در سنت‌های مشترک فرهنگی و هنری عیلام کهن و سومرریشه داشته است، با روش پژوهشی تاریخ هنری، با توجه به شناسایی طرح و نقش و فرم و طبقه بندی آنها بررسی شده که البته، از مبانی نظری مکتب انتشارگرایی فرهنگی نیز بهره گرفته شده است.
کلید واژگان: درخت زندگی، عیلام میانی، بین‌النهرین بزرگ، فلات ایران، تاریخ هنر.
مقدمه:
تقدس درختان و گیاهان درسیمای اغلب مذاهب، ریشۀ بنیادی وعمیق وشکلی متناوب و تکرارشونده در هر دوره، هر فرهنگ و مجموعه‌ای از آداب و رسوم و عقایدی که سنت نامیده می‌شوند، دارد. این باور و تفکر خلاقانه، منجر به آرزوی تجدید حیات و یا حیات جاویدان در مرکز کیهان وعالم، بین نوع بشر شده است. جاودانگی درخت زندگی فیزیکی نیست؛ بلکه پدیده‌ای مربوط به ذهن و روان و روح است. به یقین، درخت در ادراک با تجربۀ کهن، نمودگار قدرتی است؛ اما باید به این گفته افزود که این قدرت، هم رهینِ خود درخت زندگی است و هم، مدیون اثرات کیهان‌شناختی درخت؛ چون در ذهنیت کهن‌وش، طبیعت و رمز، همبودی و همزیستی دارند. در بررسی تصورات درخت مقدس آمده که خود درخت پرستیده نمی‌شود؛ بلکه در ورای درخت، همواره ذات و جوهری روحانی نهفته است. در شمایل‌نگاری، معمولاً بزسانان، ستارگان، پرندگان و ماران، درخت را در میان گرفته که هر یک از این نشانه‌ها، معنای کیهان‌شناختی مشخصی دارند. هیچ‌یک ازعلائم ملازم درخت را نمی توان به معنای طبیعت گرایانه تعبیر کرد؛ تنها وقتی اثربخش است که اسوه‌ای آسمانی داشته باشد و کار کیهان‌شناختی آغازین را تکرار کند. پیکار انسان با هیولای نگهبان درخت، به وضوح معنای رازآموزانه دارد. انسان باید ثابت کند که می‌تواند قهرمان شود و حق بی‌مرگ شدن را به چنگ آورد. آنکه نمی‌تواند بر نگهبان و هیولا چیره شود، به درخت زندگی دست نخواهد یافت؛ یعنی بی‌مرگ نخواهد شد. این پیکار، جسمانی نیست. از طریق رستنی‌ها و گیاهان، سراسر زندگی و طبیعت تکریم می شود. قوای نباتی، تجلی‌گر قداست حیات کیهانی‌اند. مفاهیم زندگی و واقعیت مطلق که با گیاهان و نباتات تمثیل شده‌اند، بیان‌کنندۀ چیزی است که می‌توان آن را مناسبات سرّی، میان درختان و نوع بشر نامید. مفاهیم مختلفی از گیاهان وجود دارد که بعضی بازگردانندۀ جوانیند و برخی عمری بس دراز می‌بخشند و پاره ای، مورث بی‌مرگی و جاودانگی‌اند. درخت زندگی پنهان است و فقط زمانی آشکار و شناخته می شود که آدم، به خیر و شرّ معرفت حاصل کند، یعنی حکمت آموخته باشد وتنها در این صورت، همتای خدایان می‌شود. درخت زندگی، اسوۀ همۀ گیاهان معجزاثری است که به مردگان جان تازه می‌بخشند، درمان دردهایند و جوانی را بازمی‌گردانند. درخت مقدس، رونوشت درختی واقعی که کم وبیش به پیرایه هایی آراسته شده و زینت یافته، نیست؛ بلکه از راه نقش‌پردازی کاملاً تصنعی فراهم آمده و چنین می‌نماید که بیش از آنکه شیئی حقیقتاً عبادی باشد، رمزی برخوردار از قدرت سودبخش عظیمی است. درخت، به یمن حضورش و قانون خاص تکاملش (تجدید حیات)، چیزی را تکرارو تجدید می‌کند که در تجربۀ کهن، کیهان سراسر همان چیز تلقی شده است. درخت، بی تردید می تواند رمز عالم شود؛ اما برای وجدان مذهبی کهن‌وش، درخت خود عالم است و اگر خود عالم است، پس عالم را تکرار و تلخیص و همزمان، تمثیل می‌کند. هر جزء معنی‌دار، در حکم تکرار کل است. درخت، در عین حال درخت باقی می‌ماند و به حکم قدرتی که دارد، مقدس می‌شود . ظهور خدا در درخت، مضمونی رایج در شرق باستان، به‌ویژه در بین‌النهرین و هند است؛ غالباً نمودار تجلی خدای باروری است و مظهر قوای خلاقۀ خداوند (الیاده، 1372 : 162، 260 و277). نقش‌مایۀ مربوط به درخت مقدس در ملل و نحل خاورمیانه، گاهی در مرکز صحنه، به همراه یک یا دو ملازم انسانی یا جانوری قرار گرفته که از اکسیر حیات درخت زندگی محافظت می‌کنند و گاه بر صحنه و عناصر آن اشراف دارد و این بار، درخت، حامی و محافظ عناصرصحنه، از قبیل پادشاه و صحنه‌های سلطنتی و مذهبی می‌باشد که در این حالت، نقش مایۀ درخت زندگی، در ابتدا یا انتهای صحنه قرار دارد (جنسن، 1388) .
در فرهنگ‌های مختلف، این عنصر با همان بار معنایی، نمودهای مختلفی از اساطیر را به خود گرفته است. در این پژوهش سعی خواهد شد علاوه بر بررسی نقشی و فرمی درخت زندگی عیلام میانی، به منشأ و خاستگاه آن نیز پرداخته شود.
فهرست مطالب:
فصل اول: مقدمات
- مقدمه
- تعریف مسأله
- سؤال اصلی
- فرضیۀ اصلی
- روش‌شناسی تحقیق
- مبانی نظری
- اهداف و ضرورت‌های تحقیق
- پیشینه و ادبیات تحقیق
- محدودۀ زمانی و مکانی تحقیق
فصل دوم: بررسی نقش درخت زندگی در عیلام میانی
2-1- مقدمه
2-2- عیلام میانۀ دورۀ اول (1350- 1505 ق.م)
2-3- عیلام میانۀ دورۀ دوم (1205-1350 ق.م)
2-4- عیلام میانۀ دورۀ سوم (1100- 1205 ق.م)
2-5- شواهد نقش درخت زندگی درعیلام میانی
فصل سوم: بررسی نقش درخت زندگی درعیلام کهن و سومر
3-1- مقدمه
3-2- عیلام کهن
3-3- سومر
3-4- نقش درخت زندگی در عیلام کهن و سومر
فصل چهارم: بررسی نقش درخت زندگی در فلات ایرانِ مصادف با عیلام میانی
4-1- مقدمه
4-2- اسناد و مدارک
فصل پنجم: بررسی نقش درخت زندگی در بابل و آشورِ همزمان با عیلام میانی
5-1- مقدمه
5-2- اسناد و مدارک
فصل ششم: نتیجه‌گیری
منابع و مآخذ
فهرست تصاویر
فهرست تصاویر:
تصاویر فصل دوم
تصویر شمارۀ 2 5 1 نقش برجستۀ معبد اینشوشیناک شوش، با نقش خدابانو و گاو مرد تکیه زده به درخت نخل، عیلام میانی (آمیه ، 1389: 128)؛
تصویر شمارۀ 2 5 2 دیوار مرصع از کاخ مردگان در چغازنبیل، عیلام میانی (مجیدزاده، 1386: 150)؛
تصویر شمارۀ 2 5 3 سنگاب آیینی، با نقش بز ماهی کنار درخت مقدس، عیلام میانی (آمیه، 1389: 134)؛
تصویر شمارۀ 2 5 4 سنگ یادمان اونتاش گال در ارگ شوش، عیلام میانی ( آمیه،1389: 120)؛
تصویر شمارۀ 2 5 5 اثر مهر استوانه‌ای، با نقش شاه نشسته بر تخت، ازعیلام میانی (www.iranicaonline.org)؛
تصویر شمارۀ 2 5 6 اثر مهر استوانه‌ای، با نقش خدا با کلاه شاخ دار، عیلام میانی (موزۀ هنر متروپولیتن نیویورک)؛
تصویر شمارۀ 2 5 7 اثر مهر استوانه‌ای، با نقش حیوان آویخته برنخل مقدس، عیلام میانی (موزۀ هنرمتروپولیتن نیویورک)؛
تصویر شمارۀ 2 5 8 طرح اثر مهر استوانه‌ای از چغازنبیل، دوره عیلام میانی (پرادا،1375: 75)؛
تصویر شمارۀ 2 5 9 طرح اثر مهر استوانه‌ای، با نقش بز کوهی در حال حرکت به طرف درخت مقدس، عیلام میانی (پرادا ، 1375: 74)؛
تصویر شمارۀ 2 5 10 طرح اثر مهر استوانه‌ای، با نقش حیوان برپاایستاده در مقابل درخت مقدس مسبک، عیلام میانی (پرادا، 1375: 73)؛
تصویر شمارۀ 2 5 11 طرح اثر مهر استوانه‌ای، با نقش دو بزکوهی برپاایستاده در دو طرف درخت مقدس، عیلام میانی (پرادا، 1375: 72)؛
تصویر شمارۀ 2 5 12 طرح اثر مهر استوانه‌ای، با نقش دو بز کوهی برپاایستاده در دو طرف درخت مقدس مسبک، عیلام میانی (پرادا، 1375: 71)؛
تصویر شمارۀ 2 5 13 طرح اثر مهر استوانه‌ای، با نقش شخصی تنگ به دست، عیلام میانی (پرادا، 1375: 90)؛
تصویر شمارۀ 2 5 14 طرح اثر مهر استوانه‌ای، با نقش فردی نشسته در مقابل درخت، عیلام میانی (پرادا، 1375: 135)؛
تصویر شمارۀ 2 5 15 طرح اثرمهر استوانه‌ای، با نقش بز کوهی که به‌طرف درختی می‌رود، عیلام میانی (پرادا،1375: 74)؛
تصویر شمارۀ 2 5 16 طرح اثر مهر استوانه‌ای، با نقش خدایی با کلاه مخروطی، در مقابل درخت مقدس مسبک، عیلام میانی (پرادا،1375: 37)؛
تصویر شمارۀ 2 5 17 طرح اثر مهر استوانه‌ای، با نقش دو بز کوهی برپاایستاده در دو طرف درخت مقدس،عیلام میانی(پرادا، 1375: 71)؛
تصویر شمارۀ 2 5 18 طرح اثر مهر استوانه‌ای، با نقش شخصی در حال نوشیدن از جام، درمقابل درخت مقدس مسبک، عیلام میانی (پرادا،1375: 99)؛
تصویر شمارۀ 2 5 19 طرح اثر مهر استوانه‌ای، با نقش دو بز کوهی ایستاده در دو طرف درخت مقدس، عیلام میانی (پرادا، 1375: 73)؛
تصویر شمارۀ 2 5 20 طرح اثر مهر استوانه‌ای، با نقش قهرمان در حال حمله به بز کوهی، در مقابل درخت مقدس، عیلام میانی (پرادا، 1375: 58)؛
تصویر شمارۀ 2 5 21 طرح اثرمهراستوانه‌ای، با نقش اهریمن بال‌دار کنار درخت مقدس مسبک، عیلام میانی (پرادا، 1375: 65)؛
تصویرشمارۀ 2 5 22 طرح اثر مهراستوانه‌ای بانقش کمان‌دارایستاده درمقابل درخت مقدس، عیلام میانی (پرادا،1375: 57)؛
تصاویر فصل سوم
تصویرشمارۀ 3 4 1 کاسه منقوش به گاومیش شاخ‌دار نشسته مقابل درخت زندگی، عیلام قدیم (مجیدزاده، 1386: 120)؛
تصویر شمارۀ 3 4 2 کاسه با سر کاملاً برجستۀ بز کوهی، عیلام قدیم (مجیدزاده، 1386 :115)؛
تصویر شمارۀ 3 4 3 مهر و اثر مهر استوانه‌ای سنگی، با نقش دو حیوان با شاخ پیچ خورده با درختان گلدار، 3000 ق.م (موزۀ هنر متروپولیتن نیویورک )؛
تصویر شمارۀ 3 4 4 مهر و اثر مهر استوانه‌ای سنگی، با نقش دو بز ریش‌دار در دوطرف درخت زندگی، عیلام قدیم (موزۀ هنر متروپولیتن نیویورک)؛
تصویر شمارۀ 3 4 5 مهر واثر مهر استوانه‌ای سنگی، با نقش خدای نشسته بر تخت و زنی زیر درخت انگور، اوایل هزاره دوم ق.م (موزۀ هنر متروپولیتن نیویورک)؛
تصویرشمارۀ 3 4 6 پلاک وقفی، دوران سوم سلسله‌های قدیم سومر (مجیدزاده، 1388 : لوح 175)؛
تصویر شمارۀ 3 4 7 پیکره بز نر، در برابر درختی با چند شاخۀ گل، دوران سوم سلسله‌های قدیم سومر (مجیدزاده، 1388 :لوح 207)؛
تصویر شمارۀ 3 4 8 گروه پیکره‌های نیایشگرمعبد ابو، از دوران دوم سلسله‌های قدیم سومر، خفاجه (مجیدزاده،1388 : لوح 72)؛
تصویر شمارۀ 3 4 9 چنگ نقره‌ای با سر گاو شاخ‌دار، اوایل سلسلۀ سوم سومر(موزۀ بریتانیا در لندن)؛
تصویرشمارۀ 3 4 10 نقش‌برجسته مردی ایستاده کنار نخل مقدس )موزۀ ملی بغداد عراق)؛
تصویرشمارۀ 3 4 11 ظرف سنگی، با نقش‌برجستۀ صحنۀ اساطیری، دوران دوم سلسله‌های قدیم (مجیدزاده، 1388: لوح 160)؛
تصویر شمارۀ 3 4 12 نقش برجستۀ روی گلدانی، با نقش مردی در حال آب دادن به گیاه کوچکی، دورۀ سلسلۀ قدیم سومر(موزۀ ملی سوریه)؛
تصویر شمارۀ 3 4 13 جام سنگی وارکا، با نقش صحنۀ ازدواج مقدس، دوران آغاز نگارش (مجیدزاده، 1388: لوح 33)؛
تصویرشمارۀ 3 4 14 بخشی از سنگ یادمان اورنامو، دوران سلسلۀ سوم اور(مجیدزاده، 1388: لوح 334)؛
تصویر شمارۀ 3415 قسمت فوقانی سنگ یادمان خدای خورشید، اکدیان (مورتگارت، 1387: لوح 210)؛
تصویرشمارۀ 3 4 16 اثر مهر استوانه‌ای، با نقش گاومیش‌های برپاایستاده در دو طرف درخت مقدس، دوره اکدیان (موزۀ بریتانیا در لندن)؛
تصویر شمارۀ 3 4 17 مهر و اثر مهر استوانه‌ای، با نقش خدای ریش‌دار نشسته کنار درخت مقدس، اکدیان (موزۀ بریتانیا در لندن)؛
تصویرشمارۀ 3 4 18 مهر و اثر مهر استوانه‌ای، با نقش صعود اتانا، اکدیان (موزۀ بریتانیا در لندن)؛
تصویر شمارۀ 3 4 19 مهر و اثر مهر استوانه‌ای، با نقش عابد ریش‌دار مقابل خدای خورشید، اکدیان (موزۀ بریتانیا در لندن)؛
تصویر شمارۀ 3 4 20 اثر مهر استوانه‌ای، با نقش خدایان اطراف درخت نخل مقدسی، اکدیان (مجیدزاده، 1388: لوح 268)؛
تصویر شمارۀ 3 4 21 مهر و اثر مهر استوانه‌ای، با نقش دوموزی (تموز)، در حال تغذیۀ گلۀ مقدس، اوروک قدیم (مجیدزاده، 1388: لوح 57)؛
تصویرشمارۀ 3 4 22 مهر و اثر مهر استوانه‌ای، با نقش صحنۀ آدم و حوا، اکدیان (موزۀ بریتانیا در لندن)؛
تصویرشمارۀ 3 4 23 مهر و طرح مهر استوانه‌ای، با نقش خوشامدگویی اینانا به خدای تموز، اکدیان (مجیدزاده،1388: لوح 269 )؛
تصویرشمارۀ 3 4 24 مهر و اثر مهر استوانه‌ای، با نقش درخت نخل مقدس، به همراه گاو کوهان‌دار، اکدیان (موزۀ بریتانیا در لندن)؛
تصویرشمارۀ 3425 مهر و اثر مهر استوانه‌ای، با نقش شاه در حال آب‌دادن به درخت مقدس، سومر، ایسین لارسا (موزۀ هنر متروپولیتن نیویورک)؛
تصویرشمارۀ 3 4 26 مهر و اثر مهر استوانه‌ای، با نقش دو جفت غزال در حال جدال و تقابل، سلسلۀ دوم قدیم بین‌النهرین (موزۀ هنر متروپولیتن نیویورک)؛
تصویرشمارۀ 3 4 27 اثر مهر استوانه‌ای، با نقش خدا شاه نشسته بر تخت که پشت به درخت مقدس دارد، اکدیان (موزۀ هنر متروپولیتن نیویورک)؛
تصویرشمارۀ 3 4 28 اثر مهر استوانه‌ای، با نقش خدای آب‌ها، کنار درخت مقدس، اکدیان (موزۀ هنرمتروپولیتن نیویورک)؛
تصویرشمارۀ 3 4 29 مهر و اثر مهر استوانه‌ای، با نقش قهرمانی ریش‌دار، در جدال با دو غزال کنار درخت مقدس، اکدیان (موزۀ هنر متروپولیتن نیویورک)؛
تصاویر فصل چهارم
تصویرشمارۀ 4 2 1 جام سفالی با نقش بزی در حال پریدن به سمت درخت زندگی، هزارۀ سوم ق.م (موزۀ ایران‌باستان تهران)؛
تصویر شمارۀ 4 2 2 جام سنگی پایه‌دار، با نقش بزها دردوطرف درخت زندگی، جیرفت (مجیدزاده، 1382 : 28)؛
تصویر شمارۀ 4 2 3 جام سنگی پایه‌دار، با نقش بزها در دوطرف درخت زندگی، جیرفت (مجیدزاده،1382 :30)؛
تصویر شمارۀ 4 2 4 ظرف سنگی استوانه‌ای، با نقش بزهای شاخ‌دار آویخته بر درختان مقدس، جیرفت (مجیدزاده ،1382: 34)؛
تصویر شمارۀ 4 2 5 وزنه سنگی دسته‌دار، با نقش شیرها در دوطرف درخت زندگی، جیرفت (مجیدزاده، 1382)؛
تصویر شمارۀ 4 2 6 جام بلند سنگی، با نقش دو شیر ایستاده در دوطرف درخت زندگی، جیرفت (مجیدزاده، 1382)؛
تصاویر فصل پنجم
تصویر شمارۀ 5 2 1 اثر مهر استوانه‌ای از بابل میانی، با نقش درخت مقدس (مجیدزاده، 1388: لوح417)؛
تصویر شمارۀ 5 2 2 مهر واثر مهر استوانه‌ای از بابل میانی، با نقش درخت مقدس (موزۀ ملی بغداد عراق)؛
تصویر شمارۀ 5 2 3 مهر واثر مهراستوانه‌ای از بابل میانی، با نقش درخت مقدس (موزۀ لوور فرانسه)؛
تصویرشمارۀ 5 2 4 طرح اثرمهر استوانه‌ای، با نقش اسب بال‌دار کنار درخت زندگی، دوران کاسی‌ها (مجیدزاده، 1388: 143)؛
تصویرشمارۀ 5 2 5 طرح اثر مهر استوانه‌ای، با نقش خدای آب‌ها با درخت زندگی، دوران کاسی‌ها (مجیدزاده، 1388: 143)؛
تصویر شمارۀ 5 2 6 طرح اثر مهر استوانه‌ای، با نقش بزی نشسته کنار درخت زندگی، دوران کاسی‌ها (مجیدزاده، 1388: 143)؛
تصویر شمارۀ 5 2 7 اثرمهر استوانه‌ای، با نقش دو گاو نر کنار درخت زندگی، دوران کاسی (مجیدزاده،1388: لوح 5 417)؛
تصویر شمارۀ 5 2 8 اثر مهر استوانه‌ای کاسی، با نقش دو گاو نر اطراف درخت زندگی (مجیدزاده، 1388: لوح 3417)؛
تصویرشمارۀ 5 2 9 اثر مهر استوانه‌ای بابل میانی، با نقش درخت زندگی (مجیدزاده، 1388: لوح 1417)؛
تصویرشمارۀ 5 2 10 اثر مهر استوانه‌ای، با نقش پهلوانی در حال گرفتن دو غزال، در مقابل درخت زندگی، دوران کاسی (مجیدزاده، 1388: 442)؛
تصویرشمارۀ 5 2 11 جعبه و درپوش عاجی، باطرح کنده کاری شده ازآشورمیانی با نقش درخت زندگی (مورتگارت،1387 : 216)؛
تصویر شمارۀ 5 2 12 شانه با طرح کنده کاری عاجی از آشورمیانی، با نقش درخت زندگی (مورتگارت،1387: 215)؛
تصویرشمارۀ 5 2 13 گلدان مرمرین از آشور میانی، با نقش درخت زندگی (مورتگارت، 1387: 213)؛
تصویرشمارۀ 5 2 14 نوار تزیینی مرصع ، با نقش گاو بال‌دار، بین دو درخت از آشور میانی (مورتگارت، 1387 : لوح 245)؛
تصویرشمارۀ 5 2 15 لوح عاجی مزین به نوار تزیینی، از آشور میانی (مورتگارت، 1387: لوح 243)؛
تصویرشمارۀ 5 2 16 نقاشی دیواری روی گچ، از آشور میانی (مجیدزاده، 1388: 166)؛
تصویر شمارۀ 5 2 17 نقاشی دیواری روی گچ، از آشور میانی (مجیدزاده، 1388: 166)؛
تصویرشمارۀ 5 2 18 اثر مهر استوانه‌ای از آشور میانی، با نقش درخت مقدس (موزۀ هنر متروپولیتن نیویورک)؛
تصویرشمارۀ 5 2 19 اثر مهر استوانه‌ای از آشور میانی، با نقش درخت مقدس (موزۀ هنر متروپولیتن نیویورک)؛
تصویرشمارۀ 5 2 20 اثر مهر استوانه‌ای از آشور میانی با نقش درخت مقدس (موزۀ هنر متروپولیتن نیویورک)؛
تصویرشمارۀ 5 2 21 اثر مهر استوانه‌ای ازآشور میانی، با نقش دو غزال در هم تنیده و درخت مقدس (موزۀ هنر متروپولیتن نیویورک)؛
تصویرشمارۀ 5 2 22 اثر مهر استوانه‌ای از آشور میانی، با نقش درخت مقدس (موزۀ هنر متروپولیتن نیویورک)؛
تصویر شمارۀ 5 2 23 اثر مهراستوانه‌ای از آشور میانی با نقش درخت مقدس (موزۀ هنر متروپولیتن نیویورک)؛
تصویرشمارۀ 5 2 24 اثر مهراستوانه‌ای، با نقش هیولایی درحال بالا رفتن از درخت زندگی، آشور میانی (مجیدزاده، 1388: لوح 8444)؛
تصویرشمارۀ 5 2 25 اثر مهر استوانه‌ای با نقش پهلوانی که گریفین‌ها را مقابل درخت مقدس گرفته است، آشور میانی (موزۀ هنرهای زیبای بوستون)؛
تصویر شمارۀ 5 2 26 اثر مهر استوانه‌ای، با نقش اسب بین پرنده افسانه‌ای کنار درخت زندگی، از دوران آشور میانی (مجیدزاده، 1388: لوح 443)؛
تصویرشمارۀ 5 2 27 پهلوانی نیزه به دست، در حال نزاع با هیولای بال‌داری که بر دو پا ایستاده، آشور میانی (مجیدزاده، 1388: 4443)؛
منابع و مأخذ:
1) آمیه، پیر، 1375، تاریخ عیلام، ترجمۀ شیرین بیانی، چاپ دوم، مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
2) آمیه، پیر، 1389، شوش شش هزار ساله، ترجمۀ علی موسوی، انتشارات فروزان روز، تهران.
3) الیاده، میر چه، 1375، رساله در تاریخ ادیان، ترجمۀ جلال ستاری، انتشارات سروش، تهران.
4) ایزد پناه، مهرداد، 1381، آشنایی با ادیان قدیم ایران و بین‌النهرین، انتشارات محور، تهران.
5) بوترو، ژان، 1387، مذهب در بین‌النهرین باستان، ترجمۀ خشایار بهاری، انتشارات فرزین، تهران.
6) پرادا، ادیت، 1375، چغازنبیل، ترجمۀ اصغر کریمی، سازمان میراث فرهنگی، تهران.
7) پرادا، ادیت، 1386، هنر ایران باستان، ترجمۀ یوسف مجیدزاده، چاپ دوم ،مؤسسۀ انتشارات دانشگاه تهران.
8) جنسن، ه.و.، 1388، تاریخ هنر، ترجمۀ پرویز مرزبان، انتشارات علمی فرهنگی،تهران.
9) رواسانی، شاپور، 1370، جامعۀ بزرگ شرق، انتشارات شمع، تهران.
10) رید، جولین، 1386، بین‌النهرین، ترجمۀ آذر بصیر، انتشارات مرکز نشر دانشگاهی، تهران.
11) صراف، محمد رحیم ،1384، مذهب در عیلام باستان، انتشارات سمت، تهران.
12) کرافورد، هریت، 1387، سومر و سومریان، ترجمۀ زهرا باستی، انتشارات سمت، تهران.
13) ماتیوز، راجر،1391، باستان‌شناسی بین‌النهرین نظریات ورهیافت‌ها، ترجمه بهرام آجورلو، نشردانشگاه هنراسلامی تبریز.
14) مجیدزاده، یوسف، 1382، جیرفت کهن‌ترین تمدن شرق، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
15) مجیدزاده، یوسف،1386، تاریخ و تمدن عیلام، چاپ دوم، انتشارات مرکز نشر دانشگاهی، تهران.
16) مجیدزاده، یوسف، 1388، تاریخ و تمدن بین‌النهرین، جلد اول، چاپ دوم، انتشارات مرکز نشر دانشگاهی، تهران.
17) مجیدزاده، یوسف، 1388، تاریخ و تمدن بین‌النهرین، جلد سوم، چاپ دوم، انتشارات مرکز نشر دانشگاهی، تهران.
18) مورتگارت، آنتوان،1387،هنر بین النهرین باستان، ترجمه زهرا باستی ومحمد رحیم صراف،چاپ سوم ،انتشارات سمت، تهران.
19) نگهبان، عزت الله، 1372، حفاری‌های هفت‌تپه دشت خوزستان، انتشارات علمی فرهنگی، تهران.
20) نگهبان، عزت الله ، 1390، شوش کهن‌ترین مرکز شهرنشینی، چاپ اول ، انتشارات سبحان نور، تهران.
21) هینتس، والتر، 1372، عیلام گمشده، ترجمۀ فیروز فیروزنیا، انتشارات علمی فرهنگی، تهران.
مقالات
22)بصیری، محمدصادق، 1384، نگاهی به محتوای اسطوره ای انگاره‌های درخت در تمدن جیرفت، مجله مطالعات ایرانی، سال چهارم، شماره هشتم.
23)پور خالقی چترودی، مه دخت، 1380، درخت زندگی و ارزش فرهنگی و نمادین آن در باورها، مجله مطالعات ایرانی، سال اول، شماره اول.
24)چمن کار،محمد جعفر، 1388، اهمیت اقتصادی خلیج فارس در ایران‌باستان، نشریه پژوهش‌های تاریخی،شماره 5.
25)سیدسجادی، سیدمنصور،1383، آغاز شهرنشینی در نیمه شرقی فلات ایران، نامه انسان‌شناسی، سال سوم، شماره 6.
سایت‌های اینترنتی
26) دانشنامه ایرانیکا، دانشگاه کلمبیا (www.iranicaonline.org)
27) موزۀ ایران‌باستان تهران (www.nationalmuseumofiran.ir/)
28) موزۀ بریتانیای لندن (www.britishmuseum.org)
29) موزۀ ملی بغداد عراق (www.iraqmuseum.org)
30) موزۀ لوور پاریس (www.louvre.fr)
31) موزۀ ملی سوریه
32) موزۀ هنر های زیبای بوستون (www.mfa.org)
33) موزۀ هنر متروپولیتن نیویورک (www.metmuseum.org)
